قرص آسپیرین یکی از قدیمی ترین و پرمصرف ترین داروهای جهان است که بیش از یک قرن در پزشکی به کار میرود. آسپیرین در گروه داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی قرار دارد و از ترکیبات خانواده سالیسیلات ها مشتق میشود. این دارو علاوه بر تسکین درد و تب، در شرایط مشخص و به تجویز پزشک برای پیشگیری از سکته قلبی، سکته مغزی و برخی بیماری های التهابی نیز به کار میرود.
در دنیای امروز، آسپیرین به عنوان یکی از اقلام ضروری خانگی شناخته میشود و معمولا در هر جعبه کمک های اولیه یافت میشود.
تاریخچه کشف و توسعه قرص آسپیرین
داستان قرص آسپیرین به قرن نوزدهم بازمی‌گردد، زمانی که دانشمندان از پوست درخت بید ماده‌ای به نام سالیسیلیک اسید استخراج کردند. این ماده توانایی کاهش تب و درد را داشت، اما باعث تحریک معده می‌شد. در سال ۱۸۹۷، شیمیدان آلمانی فلیکس هافمن در شرکت بایر (Bayer) با افزودن گروه استیل به سالیسیلیک اسید، ترکیب جدیدی به نام استیل‌سالیسیلیک اسید ساخت که همان آسپیرین امروزی است.
از آن زمان تاکنون، قرص آسپیرین به یکی از پراستفاده‌ترین داروهای دنیا تبدیل شده است.
ترکیبات و اشکال دارویی آسپیرین
قرص آسپیرین معمولاً حاوی ماده‌ی مؤثره‌ی استیل‌سالیسیلیک اسید است. این قرص در دوزهای مختلف تولید میشود، از جمله:
- قرص آسپیرین ۸۱ میلی‌گرمی (آسپیرین بچه یا کم‌دوز)
- قرص آسپیرین ۳۲۵ میلی‌گرمی
- قرص آسپیرین ۵۰۰ میلی‌گرمی
همچنین شکل‌های دارویی مختلفی از آسپیرین وجود دارد:
- قرص معمولی
- قرص جوشان
- آسپیرین با پوشش روده‌ای (برای کاهش تحریک معده)
- شیاف آسپیرین
- محلول‌های تزریقی در برخی کشورها
مکانیسم اثر قرص آسپیرین
آسپیرین با مهار آنزیم‌های سیکلو‌اکسیژناز ۱ و ۲ (COX-1 و COX-2)، تولید پروستاگلاندین‌ها را در بدن کاهش می‌دهد. پروستاگلاندین‌ها موادی هستند که باعث ایجاد التهاب، درد و تب می‌شوند. با مهار این مواد، آسپیرین اثرات ضد درد، ضد التهاب و ضد تب از خود نشان می‌دهد.
همچنین آسپیرین از تجمع پلاکت‌ها جلوگیری می‌کند، یعنی مانع لخته‌شدن خون میشود. به همین دلیل در دوز پایین برای پیشگیری از حملات قلبی و سکته مغزی تجویز می‌گردد.
کاربردهای درمانی قرص آسپیرین
۱. تسکین درد
قرص آسپیرین در درمان دردهای خفیف تا متوسط کاربرد دارد، از جمله:
- سردرد
- دندان‌درد
- دردهای عضلانی
- درد قاعدگی
- کمردرد و درد مفاصل
۲. کاهش تب
به دلیل خاصیت ضد تب، آسپیرین در موارد تب ناشی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی (در بزرگسالان) استفاده میشود.
۳. ضد التهاب
قرص آسپیرین در بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید و استئوآرتریت نقش مؤثری دارد.
۴. پیشگیری از لخته خون
دوز پایین آسپیرین (معمولاً ۷۵ تا ۱۰۰ میلی‌گرم روزانه) برای جلوگیری از انسداد عروق کرونر قلب، حملات قلبی مجدد و سکته مغزی به‌کار میرود.
۵. در درمان بیماری‌های قلبی
پزشکان معمولاً قرص آسپیرین را برای بیماران با سابقه بیماری‌های قلبی یا افرادی که در معرض خطر بالای حمله قلبی هستند، تجویز می‌کنند.
نحوه مصرف قرص آسپیرین
دوز مصرف آسپیرین بسته به هدف درمان متفاوت است:
کاربرد
دوز معمول
ضد درد و ضد تب
۳۲۵ تا ۶۵۰ میلی‌گرم هر ۴ تا ۶ ساعت در صورت نیاز
بیماری‌های التهابی
۳ تا ۴ گرم در روز (تقسیم بر چند نوبت)
پیشگیری از لخته خون
۷۵ تا ۱۰۰ میلی‌گرم روزانه
حمله قلبی حاد
یک قرص آسپیرین ۳۰۰ میلی‌گرمی (جویده و بلعیده شود)
قرص آسپیرین بهتر است بعد از غذا و با یک لیوان آب میل شود تا از تحریک معده جلوگیری شود.
عوارض جانبی قرص آسپیرین
اگرچه قرص آسپیرین دارویی مفید است، اما مانند سایر داروها عوارضی نیز دارد. از جمله:
- سوزش یا درد معده
- تهوع و استفراغ
- زخم معده یا خونریزی گوارشی
- کبودی یا خونریزی آسان
- واکنش‌های آلرژیک (به‌ویژه در بیماران مبتلا به آسم)
- وزوز گوش (در دوزهای بالا)
مصرف طولانی‌مدت آسپیرین بدون تجویز پزشک می‌تواند به آسیب مخاط معده یا خونریزی داخلی منجر شود.
موارد منع مصرف قرص آسپیرین
در شرایط زیر، مصرف آسپیرین باید با احتیاط یا منع کامل همراه باشد:
- زخم یا خونریزی معده
- اختلالات انعقادی خون
- حساسیت به داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
- بیماران مبتلا به آسم حساس به آسپیرین
- کودکان زیر ۱۲ سال مبتلا به تب یا بیماری ویروسی (به علت خطر سندرم ری)
- بارداری در سه‌ماهه سوم
- نارسایی کبد یا کلیه
تداخلات دارویی قرص آسپیرین
آسپیرین ممکن است با داروهای زیر تداخل داشته باشد:
- داروهای ضدانعقاد خون مانند وارفارین و هپارین
- داروهای ضدالتهاب دیگر (ایبوپروفن، ناپروکسن)
- کورتون‌ها
- داروهای ضدافسردگی (مهارکننده‌های بازجذب سروتونین)
- داروهای ضد فشار خون (کاهش اثر آنهاخوراکی)
- داروهای دیابت
بنابراین، پیش از مصرف قرص آسپیرین باید پزشک از تمام داروهایی که بیمار استفاده می‌کند آگاه باشد.
مصرف آسپیرین در دوران بارداری و شیردهی
مصرف آسپیرین در بارداری باید با احتیاط فراوان انجام شود. در سه‌ماهه آخر بارداری، آسپیرین ممکن است باعث بسته‌شدن زودرس مجرای شریانی جنین یا خونریزی هنگام زایمان شود.
در دوران شیردهی، مقادیر کمی از آسپیرین در شیر مادر ترشح میشود؛ بنابراین مصرف مکرر یا دوزهای بالا توصیه نمی‌شود مگر با نظر پزشک.
قرص آسپیرین و بیماری قلبی
یکی از مهم‌ترین کاربردهای امروزی آسپیرین، نقش آن در پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی است. آسپیرین با مهار تجمع پلاکت‌ها، از تشکیل لخته در رگ‌های کرونر جلوگیری می‌کند.
در بیمارانی که سابقه حمله قلبی، آنژین یا جراحی قلب دارند، مصرف منظم آسپیرین می‌تواند خطر حملات بعدی را تا ۳۰٪ کاهش دهد.
با این حال، مصرف پیشگیرانه آسپیرین برای همه توصیه نمی‌شود و باید براساس سن، جنس، فشار خون، دیابت و سابقه خانوادگی ارزیابی شود.
آسپیرین و مغز
آسپیرین علاوه بر اثرات قلبی، در پیشگیری از سکته مغزی ایسکمیک نیز مؤثر است. این نوع سکته زمانی رخ می‌دهد که لخته خون جریان خون به مغز را قطع می‌کند. آسپیرین با جلوگیری از تجمع پلاکت‌ها، این خطر را کاهش می‌دهد.
اما در سکته‌های هموراژیک (خونریزی مغزی) مصرف آسپیرین خطرناک است و ممکن است خونریزی را تشدید کند.
آسپیرین در سرطان
تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت آسپیرین ممکن است خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند سرطان روده بزرگ، معده و پستان را کاهش دهد. مکانیسم احتمالی آن، کاهش التهاب مزمن و مهار رشد سلول‌های غیرطبیعی است.
با این حال، هنوز شواهد قطعی وجود ندارد و مصرف آسپیرین برای پیشگیری از سرطان باید با مشورت پزشک انجام شود.
آسپیرین در کووید-۱۹
در دوران پاندمی کووید-۱۹، پژوهشگران بررسی کردند که آیا آسپیرین می‌تواند از بروز لخته‌های خونی در بیماران کرونایی جلوگیری کند. برخی مطالعات نشان دادند که مصرف آسپیرین در بیماران بستری ممکن است خطر مرگ یا عوارض قلبی‌عروقی را کاهش دهد. اما هنوز شواهد کافی برای توصیه عمومی وجود ندارد.
آسپیرین در طب ورزشی
ورزشکاران گاهی از قرص آسپیرین برای تسکین دردهای عضلانی پس از تمرین استفاده می‌کنند. هرچند مصرف گاه‌به‌گاه اشکالی ندارد، اما استفاده مداوم ممکن است به معده یا کلیه آسیب برساند.
آسپیرین و کودکان
- مصرف آسپیرین در کودکان زیر ۱۲ سال ممنوع است، به‌ویژه هنگام ابتلا به آنفلوآنزا یا آبله‌مرغان، زیرا خطر بروز سندرم ری (Reye’s syndrome) وجود دارد؛ این بیماری نادر ولی بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث آسیب شدید مغز و کبد شود.
روش نگهداری قرص آسپیرین
- در دمای کمتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد
- دور از نور مستقیم و رطوبت
- دور از دسترس کودکان
قرص آسپیرین باید در بسته‌بندی اصلی نگهداری شود زیرا در معرض هوا تجزیه میشود و بوی سرکه پیدا می‌کند، که نشانه‌ی فساد دارو است.
نکات مهم هنگام مصرف آسپیرین
- هرگز آسپیرین را با معده خالی مصرف نکنید.
- در صورت بروز درد معده، مدفوع سیاه یا خونریزی، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- از مصرف همزمان آسپیرین با الکل پرهیز کنید.
- قبل از هر عمل جراحی، پزشک را از مصرف آسپیرین مطلع کنید.
- مصرف خودسرانه آسپیرین برای پیشگیری از سکته یا سرطان توصیه نمی‌شود.
جایگزین‌های قرص آسپیرین
در مواردی که آسپیرین قابل مصرف نیست، می‌توان از داروهای مشابه مانند ایبوپروفن، ناپروکسن یا استامینوفن استفاده کرد. البته هر یک از این داروها عوارض و کاربرد خاص خود را دارند و نباید بدون نظر پزشک جایگزین شوند.
سوالات متداول
۱. آیا مصرف روزانه آسپیرین برای پیشگیری از سکته قلبی یا مغزی مفید است؟
مصرف روزانه آسپیرین فقط برای افرادی توصیه میشود که سابقه سکته قلبی، سکته مغزی ایسکمیک یا بیماری عروق کرونر دارند. برای پیشگیری اولیه در افراد سالم معمولاً توصیه نمی‌شود، زیرا خطر خونریزی گوارشی ممکن است بیشتر از فواید آن باشد. تصمیم نهایی باید توسط پزشک و بر اساس شرایط فردی گرفته شود.
۲. بهترین زمان مصرف قرص آسپیرین چه موقع است؟
آسپیرین معمولاً باید بعد از غذا و با یک لیوان آب کامل مصرف شود تا از تحریک معده جلوگیری شود. در موارد مصرف روزانه کم‌دوز برای قلب، پزشکان معمولاً زمان شب قبل از خواب را پیشنهاد می‌کنند تا در ساعات صبحگاهی که خطر سکته بیشتر است، اثر دارو برقرار باشد.
۳. مصرف آسپیرین برای چه افرادی خطرناک است؟
افرادی که زخم معده فعال، خونریزی گوارشی، اختلالات انعقادی، بیماری شدید کبد یا کلیه، یا آسم حساس به آسپیرین دارند نباید آن را مصرف کنند. همچنین در کودکان زیر ۱۲ سال مبتلا به تب یا عفونت ویروسی به علت خطر سندرم ری، آسپیرین ممنوع است.
۴. آیا آسپیرین با داروهای دیگر تداخل دارد؟
بله. آسپیرین با داروهایی مانند وارفارین، هپارین، ایبوپروفن، ناپروکسن، کورتون‌ها و برخی داروهای ضدافسردگی یا ضد فشار خون تداخل دارد. مصرف همزمان ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد. همیشه پیش از مصرف، پزشک را از داروهای دیگر خود مطلع کنید.
۵. آسپیرین در دوران بارداری و شیردهی مجاز است؟
مصرف آسپیرین در سه‌ماهه آخر بارداری ممنوع است، زیرا ممکن است موجب بسته شدن زودرس مجرای شریانی جنین و خونریزی هنگام زایمان شود. در دوران شیردهی نیز فقط در صورت ضرورت و با تجویز پزشک مجاز است، زیرا مقدار کمی از دارو وارد شیر مادر میشود.
جمع‌بندی
قرص آسپیرین دارویی ارزشمند و چندمنظوره است که در طول بیش از صد سال، نقش مهمی در پزشکی و سلامت بشر داشته است. از تسکین دردهای ساده گرفته تا پیشگیری از بیماری‌های قلبی و حتی نقش احتمالی در کاهش خطر سرطان، همه نشان از قدرت دارویی آسپیرین دارد.
با این حال، مصرف آگاهانه و تحت نظر پزشک ضروری است تا از عوارض احتمالی آن جلوگیری شود.
به طور خلاصه، آسپیرین دارویی است که اگر به درستی مصرف شود، می‌تواند نجات‌بخش زندگی باشد.
