آناتومی زانو: ساختار، عملکرد و درمان درد زانو

آناتومی زانو یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال حیاتی‌ترین بخش‌های بدن انسان است. زانو به‌عنوان بزرگ‌ترین مفصل بدن، وظیفه تحمل وزن، حفظ تعادل و تسهیل حرکت را بر عهده دارد. این مفصل از استخوان‌ها، غضروف‌ها، رباط‌ها، تاندون‌ها و عضلاتی تشکیل شده که هماهنگی دقیق میان آن‌ها امکان خم و راست شدن پا را فراهم می‌کند. شناخت ساختار و عملکرد زانو به ما کمک می‌کند تا دلایل درد یا آسیب در این ناحیه را بهتر درک کرده و با روش‌های اصولی از بروز مشکلات پیشگیری یا در صورت نیاز، آن‌ها را درمان کنیم.

زانو بزرگترین مفصل بدن انسان است. زانو ها هنگام راه رفتن و ایستادن کل وزن بدن ما را تحمل می کنند و هنگام دویدن و همچنین هنگام بالا رفتن و پایین آمدن از پله ها فشار زیادی را متحمل می شوند .

آناتومی و ساختمان زانو

۱- استخوان های تشکیل دهنده مفصل زانو

مفصل زانو در واقع مفصلی است که بین دو استخوان ران از بالا و استخوان درشت نی یا تیبیا از پایین قرار گرفته است و در جلوی مفصل استخوان دیگری به نام کشکک زانو یا پاتلا قرار دارد. جالب است که بدانید استخوان دیگری که در ساق پا وجود دارد و نازک نی یا فیبولا نامیده می‌شود در مفصل زانو دخالتی ندارد. 

۲- غضروف های داخل زانو

در داخل زانو انتهای استخوان ران و استخوان تیبیا از غضروف مفصلی پوشانده شده است به طوری که استخوان ها می تواند بر روی هم بدون درد حرکت کنند. قطر این غضروف ها حدود دو و نیم سانتیمتر می باشد. در بین دو سطح غضروفی مایعی به نام مایع سینوویال وجود دارد که در واقع بین دو سطح غضروفی را روغن کاری می‌کند و زانوی ما به طور نرم و بدون درد میتواند خم و راست می شود.

۳- لیگامان های زانو

زانو دارای چهار لیگامان است که یک لیگامان در طرف داخل زانو، یک لیگامان در طرف خارج زانو قرار دارد. لیگامانی که در طرف داخل زانو قرار دارد لیگامان جانبی داخلی (MCL) و لیگامان که در خارج زانو قرار دارد لیگامان جانبی خارجی (LCL) نامیده می شود. علاوه بر لیگامان های فوق دو لیگامان هم در داخل زانو قرار دارند که لیگامان صلیبی شکل یا متقاطع نامیده می شوند. لیگامان صلیبی شامل لیگامان صلیبی جلویی (ACL) و لیگامان صلیبی پشتی (PCL) نامیده می‌شوند. لیگامانهای کلاترال داخلی و خارجی مانع حرکت زانو به داخل و خارج و لیگامان های صلیبی قدامی و خلفی مانع حرکت زانو به جلو و عقب می شوند در نتیجه دو استخوان ران و تیبیا در امتداد هم باقی می مانند. رباط صلیبی قدامی (ACL) مانع حرکت زانو به طرف جلو می باشد و رباط صلیبی خلفی (PCL) مانع حرکت زانو به طرف عقب می باشد. در هنگام معاینه بیمار روی تخت دراز می کشد ‌و طبیب استخوان تیبیا را می گیرد و به جلو و عقب حرکت می‌دهد. اگر استخوان تیبیا به طرف جلو حرکت کند، لیگامان صلیبی قدامی پاره شده و اگر به طرف عقب حرکت کند ،لیگامان صلیبی خلفی پاره شده است.

۴- منیسک های زانو 

در داخل زانو در بین دو استخوان ران و تیبیا دو واشر قرار گرفته است که منیسک نامیده می‌شود. یک منیسک در داخل زانو و یک مشکل در خارج زانو قرار دارد. منیکسی که در داخل زانو قرار گرفته است منیسک داخلی و منیسکی که در قسمت خارجی زانو قرار گرفته است ، منیسک خارجی نامیده می شود.

کار و وظایف مینسک ها چیست ؟

مهم‌ترین کار منیسک ضربه گیری است یعنی مانند کمک فنر، نیروهایی که به زانو وارد می شود را به طور مساوی به سطوح استخوانی انتقال می دهند.

۱- عضلات مسئول خم و راست کردن زانو 

عضلاتی که باعث خم و راست کردن زانو می شوند در ران ما قرار دارد و توسط تاندونهای خود به استخوان تیبیا که در پایین زانو قرار دارد وصل می شود. عضله ای که باعث باز شدن زانو می‌شود ، عضله چهارسر رانی نام دارد که در واقع مجموعه ای از چهار عضله است و در جلوی ران قرار گرفته است. عضلاتی که باعث خم شدن زانو می شود عضلاتی هستند که در پشت ران قرار گرفتند و عضلات همسترینگ نامیده می شوند.

۲- تاندون های اطراف زانو

همانطور که اشاره شد ، عضلات توسط ساختمان‌های به نام تاندون به استخوان ها می چسبند و با کوتاه و بلند کردن عضله باعث می شود که تاندون عضله کشیده یا شل شود و به این ترتیب با عکس ایجاد حرکت در یک مفصل می شود. مثلاً برای صاف کردن زانو باید تاندون عضله چهار سر کشیده شود و در همان زمان تاندون عضلات همسترینگ شل شوند و برعکس برای خم شدن زانو باید تاندون عضلات همسترینگ سفت و کشیده شود و تاندون عضله چهار سر شل شود. از آنجا که زانو دو حرکت اصلی دارد که یکی باز کردن زانو و دیگری خم شدن زانو است یعنی حرکت زانو به جلو و عقب است. بنابراین در جلو و عقب زانو تاندون ها قرار گرفته اند و حرکت تاندون ها باعث باز و بسته شدن زانو می شود. طوری که یک تاندون در جلوی زانو قرار دارد که تاندون عضله چهارسر است که در واقع استخوان کشکک یا پاتلا در داخل آن قرار گرفته است و باعث باز شدن زانو شود و به همین دلیل است که ما می‌توانیم بایستیم یا راه برویم و دو تاندون هم در عقب زانو قرار دارند که تاندون های مربوط به پشت ران می باشد که عضلات همسترینگ نامیده می شود و انقباض آن ها با عث خم شدن زانو می شود.

۳-اعصابی که در داخل زانو قرار دارند

همانطور که گفته شد ، عصب سیاتیک از پشت زانو عبور می کند و در داخل زانو به ۲ عصب تیبیال و پرونئال مشترک تقسیم می شود. عصب تیبیال به عضلاتی که باعث حرکت پنجه های پا به طرف پایین می شوند عصب می دهد.مثلا هنگامی که پای خود را بر روی پدال گاز یا کلاچ فشار می دهیم عصب تیبیال کار می کند و برعکس عصب فیبولار باعث حرکت عصب دادن به عضلاتی می شود که باعث می شود پنجه پای ما به طرف عقب خم شود مثل برداشتن پا از روی پدال گاز یا کلاچ .

۴- شریانها داخل زانو 

در داخل زانو شریانهای قرار گرفتند که جریان خون را از آئورت به پنجه پای ما می رسانند .این شریان ها در داخل زانو شریان پوپلیتئال نامیده می شود که خود به دو شاخه شریان تیبیال قدامی و خلفی تقسیم می شود.( برخلاف عصب که در ساق پا به دو شاخه تیبیال و فیبولار تقسیم می شود ، شریان های ساق پا تیبیال قدامی و خلفی نامیده می شود.) 

5-وریدهای زانو

در داخل زانو ورید پوپلیتئال قرار گرفته است که باعث جمع آوری خون از ورید های ساق پا و انتقال آن به داخل ران و سپس به داخل قلب می شود. در داخل ساق پا دو ورید به نام‌های ورید های تیبیال قدامی و خلفی قرار دارد که از به هم پیوستن آنها در داخل زانو پوپلیتئال تشکیل می شود.( برخلاف عصب که در ساق پا به دو شاخه تیبیال و فیبولار تقسیم می شود ، ورید ها و شریان های ساق پا دو شاخه تیبیال قدامی و خلفی نامیده می شود.)

درمان درد زانو

درد زانو یکی از مشکلات شایع است که می‌تواند هر کسی را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. این مشکل ممکن است ناشی از آسیب، فشار زیاد یا حتی بیماری‌های مزمن مانند آرتروز باشد. خوشبختانه، بسیاری از دردهای زانو با روش‌های ساده و مؤثر قابل درمان هستند. از درمان‌های خانگی گرفته تا ورزش‌های خاص و در صورت لزوم، مشاوره پزشکی، همه به بهبود وضعیت کمک می‌کنند. در این بخش، به بررسی روش‌هایی می‌پردازیم که به شما کمک می‌کنند تا بدون نیاز به جراحی، درد زانو را کاهش دهید و به فعالیت‌های روزمره خود بازگردید.

1- درمان‌های خانگی برای درد زانو

در مراحل اولیه درد زانو یا وقتی درد خفیف است. می شود با روش های خانگی و مراقبت از خود درد را کم کرد. این درمان ها اغلب شامل استراحت و گذاشتن یخ و بستن باند و بالا بردن پا می شوند. این کارها تورم را کم می کنند و به مفصل اجازه می دهند استراحت کند.

• استراحت کردن یعنی دوری از فعالیت های سنگین که فشار زیادی به زانو می آورند. این کار به زانو فرصت می دهد تا خوب شود.
• گذاشتن یخ روی زانو برای ۱۵ تا ۲۰ دقیقه و چند بار در روز. این کار تورم و درد را پایین می آورد.
• بستن باند فشاری برای کم کردن تورم و نگه داشتن زانو خوب است.
• بالا بردن پا بالاتر از سطح قلب. این کار جلوی جمع شدن مایع در زانو را می گیرد.

2- ورزش‌های مناسب برای تقویت زانو

تقویت عضلات اطراف زانو می‌تواند به حفظ ثبات و کاهش فشار روی مفصل کمک کند. جدیدترین ورزش های مفید تقویت زانو  وجود دارند که می‌توانند عضلات چهارسر ران، همسترینگ و سرینی‌ها را تقویت کنند.

• تمرینات ایزومتریک: این تمرینات به تقویت عضلات بدون حرکت دادن مفصل کمک می‌کنند. به عنوان مثال، Quad Set، که در آن عضلات چهارسر ران منقبض می‌شوند.
• بالا بردن پا (SLR): این تمرین به تقویت عضلات چهارسر ران کمک می‌کند. کافی است دراز بکشید و پا را صاف بالا بیاورید.
• پل سرینی (Glute Bridge): این تمرین به تقویت عضلات گلوت و سرینی‌ها کمک کرده و فشار را از روی زانو کاهش می‌دهد.

3-روش‌های دارویی برای تسکین درد زانو

وقتی درمان‌های ساده در خانه جواب ندهند. پزشک احتمالا داروهایی برای کم کردن درد و تورم زانو پیشنهاد می‌کند. این داروها فقط برای مدتی کوتاه درد را آرام می‌کنند. برای حل مشکل درازمدت. بهتر است سراغ راه‌های دیگری بروید.

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی : یا همان NSAIDs. چیزهایی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن کمک می‌کنند تا درد و التهاب در زانو کمتر شود.
• استروئیدهای کورتیکو: در موقعیت‌های التهاب خیلی شدید. پزشک ممکن است تزریق این دارو را برای کم کردن تورم تجویز کند.

4-فیزیوتراپی و درمان‌های تخصصی

فیزیوتراپی می‌تواند یکی از موثرترین روش‌ها برای درمان درد زانو باشد. فیزیوتراپیست‌ها تمرینات مخصوصی برای تقویت عضلات زانو و افزایش دامنه حرکتی تجویز می‌کنند.

• درمان دستی: فیزیوتراپیست‌ها با استفاده از تکنیک‌های دستی می‌توانند به تسکین درد و بهبود حرکت زانو کمک کنند.
• تمرینات کششی و تقویتی: این تمرینات می‌توانند به افزایش قدرت عضلات زانو و کاهش فشار بر مفصل کمک کنند.

5- تزریق‌ها و درمان‌های پیشرفته

اگر درمان‌های اولیه جواب ندهند، پزشک ممکن است روش‌های پیشرفته‌تری مانند تزریق کورتیکواستروئیدها یا اسید هیالورونیک (برای بهبود لغزندگی مفصل) را توصیه کند. همچنین، در برخی موارد، PRP (Platelet-Rich Plasma) برای تسریع روند ترمیم و کاهش درد می‌تواند مؤثر باشد.

6- جراحی: آخرین گزینه درمانی

اگر تمامی روش‌های دیگر ناکارآمد باشند و درد به حدی شدید باشد که کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد، جراحی ممکن است تنها گزینه باشد. جراحی‌هایی مانند آرتروسکوپی یا تعویض مفصل زانو در موارد شدید آرتروز انجام می‌شوند.

7- پیشگیری از درد زانو.

رعایت نکات ساده‌ای می‌تواند به طور مؤثری از بروز درد در زانوها جلوگیری کند. وزن سالم را حفظ کنید. هر کیلوگرم وزن اضافی فشار قابل توجهی به مفصل زانو وارد می‌کند و این مسئله در بلندمدت مشکلاتی ایجاد می‌نماید. عضلات پا را تقویت نمایید. عضلات چهارسر ران، همسترینگ و سرینی‌ها باید به طور منظم تمرین شوند تا حمایت بهتری از زانو فراهم آید. کفش مناسب انتخاب کنید. استفاده از کفش‌هایی با کفی مناسب ضروری است. این کار فشار وارد بر زانو را کاهش می‌دهد و از آسیب‌های احتمالی پیشگیری می‌کند.

 سوالات متداول :

 1- درد زانو در میان بزرگسالان چرا شایع است؟

درد زانو میان بزرگسالان به علل گوناگونی مثل بالا رفتن سن، آرتروز، صدمات ناشی از ورزش، به کار بردن بیش از حد مفصل، یا وزن اضافی پیش می آید. زانو از اتصالات کلیدی بدن به شمار می رود. این مفصل در زمان راه رفتن، دویدن، یا حتی ایستادن، بار سنگینی را تحمل می کند. از این رو، از بین رفتن غضروف داخل مفصل و بیشتر شدن فشار بر استخوان ها، می تواند به درد و التهاب منجر شود.

2-آیا درمان های خانگی برای درد زانو می توانند مؤثر باشند؟

 بسیاری از این روش ها واقعاً در کم کردن درد زانو نقش دارند. مثلاً گذاشتن یخ روی زانو تورم را کم می کند. استراحت هم از بدتر شدن آسیب جلوگیری می کند. بالا بردن پا هم ورم را کاهش می دهد. این کارها در درمان درد زانو خیلی مفید هستند. علاوه بر این، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن درد را تسکین می دهند.

3-چه ورزش‌هایی برای تقویت زانو و کاهش درد مفید هستند؟

ورزش‌هایی که عضلات اطراف زانو را تقویت می‌کنند می‌توانند به کاهش درد و بهبود حرکت کمک کنند. از جمله این تمرینات می‌توان به تمرینات ایزومتریک (مثل Quad Set)، بالا بردن پای صاف (SLR) و پل سرینی (Glute Bridge) اشاره کرد. این تمرین‌ها به تقویت عضلات چهارسر ران، همسترینگ و سرینی‌ها کمک می‌کنند، که باعث کاهش فشار بر مفصل زانو می‌شود.

4-زمان مراجعه به پزشک برای درد زانو چیست؟

اگر درد زانو آنقدر شدید شود که نتوانید وزن خود را روی آن بیندازید یا به طور عادی حرکت کنید، یا اگر زانو قفل شود و ورم شدیدی ایجاد کند یا با تب همراه باشد، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. علاوه بر این، اگر درد زانو برای مدت طولانی ادامه یابد یا به طور پیوسته بر کیفیت زندگی شما اثر منفی بگذارد، مشورت با پزشک کاملاً ضروری است.

5- آیا جراحی برای درمان درد زانو ضروری است؟

جراحی تنها در صورتی توصیه می‌شود که درمان‌های غیرجراحی مانند دارو، فیزیوتراپی و تزریقات مؤثر نباشند. در صورتی که آرتروز شدید باشد یا آسیب به‌طور جدی کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد، جراحی‌هایی مانند آرتروسکوپی یا تعویض مفصل زانو می‌تواند گزینه‌های مناسب باشند. پزشک پس از ارزیابی دقیق، بهترین گزینه درمانی را پیشنهاد خواهد داد.

نتیجه‌گیری:

در نهایت، درمان درد زانو واقعاً به علت اصلیش وابسته است. این درمان می‌تواند از راهکارهای ساده در خانه شروع شود و تا روش‌های تخصصی پیش برود. برای دردهای ملایم، روش‌هایی مثل استراحت دادن به پا، گذاشتن یخ روی آن، فشرده کردن و بالا نگه داشتن پا اغلب کارساز هستند. در عوض، وقتی نیاز به قوی کردن عضلات اطراف زانو پیش می‌آید، تمرین‌های خاصی پیشنهاد می‌شود. مثلاً تمرین‌های ایزومتریک یا بلند کردن پای صاف بدون خم کردن زانو. اگر این درمان‌های خانگی جواب ندادند، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و جلسات فیزیوتراپی می‌توانند درد را آرام کنند. همچنین عملکرد زانو را بهبود ببخشند. در وضعیت‌های جدی‌تر، پزشک گاهی به تزریق دارو یا حتی عمل جراحی روی می‌آورد.