درد پایین کمر از مشکلات شایعی است که بسیاری از زنان در دوره‌هایی از زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد از افراد در طول زندگی خود حداقل یک بار کمردرد را تجربه می‌کنند. با این حال، عوامل منحصربه‌فردی وجود دارد که می‌تواند علت درد پایین کمر در زنان باشد. از تغییرات هورمونی در دوران قاعدگی و بارداری گرفته تا مسائل ساختاری ستون فقرات و حتی سبک زندگی، همگی می‌توانند نقش داشته باشند. در این مقاله با دکتر قاسم اسحاقی جراح مغز و اعصاب و فوق تخصص دیسک و ستون فقرات مصاحبه ای کرده ایم و به طور جامع به دلایل مختلف کمردرد در زنان، روش‌های درمانی موجود و معرفی می‌پردازیم. همچنین از ایشان می‌خواهیم به ۵ پرسش پرتکرار در این زمینه پاسخ دهند تا تصویر روشن‌تری از این مشکل شایع و راه‌های مقابله با آن ارائه دهیم.
علل شایع کمردرد در زنان چیست ؟
علت درد پایین کمر در زنان می‌تواند بسیار متنوع باشد. در اینجا به مهم‌ترین دلایل و عوامل موثر اشاره می‌کنیم:
۱-درد کمر در دوران قاعدگی و تغییرات هورمونی
بسیاری از زنان همزمان با دوران قاعدگی دچار کمردرد می‌شوند. در واقع درد کمر در دوران قاعدگی یکی از نشانه‌های شایع دیسمنوره (قاعدگی دردناک) است. طبق برخی برآوردها حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد زنان در طی عادت ماهانه خود کمردرد را تجربه می‌کنند. علت اصلی این نوع کمردرد تغییرات هورمونی و انقباضات رحمی است. در این دوران میزان ترشح پروستاگلاندین‌ها افزایش می‌یابد که باعث انقباض عضلات رحم برای دفع دیواره داخلی آن می‌شود. این انقباضات شدید رحمی می‌تواند به قسمت پایین کمر انتشار یابد و احساس درد ایجاد کند. همچنین تغییرات هورمونی ممکن است بر رباط‌های ناحیه کمر تأثیر گذاشته و آنها را شل‌تر کند که خود می‌تواند عاملی برای درد باشد. خبر خوب این است که چنین کمردردی معمولا همزمان با پایان یافتن قاعدگی فروکش می‌کند. البته در صورتی که درد بسیار شدید باشد یا با علائم غیرمعمول همراه شود (مثلاً درد پایین کمر و لگن در زنان همراه با خونریزی خیلی شدید)، باید به پزشک مراجعه کنند، چون ممکن است نشان‌دهنده مشکلاتی مثل اندومتریوز یا التهاب لگن باشد.
آندومتریوز چیست ؟
آندومتریوز یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند درد شدید دوران قاعدگی همراه با کمردرد ایجاد کند. در این عارضه بافت داخلی رحم در خارج از رحم (مثلاً روی تخمدان‌ها یا حفره لگن) رشد می‌کند و هر ماه همزمان با سیکل قاعدگی دچار خونریزی و التهاب می‌شود. اندومتریوز یک بیماری نسبتاً شایع در میان زنان است که حدود ۵ تا ۱۰ درصد از زنان را مبتلا می‌کند و می‌تواند موجب درد لگنی مزمن و کمردرد شود. بنابراین یکی از علت درد پایین کمر در زنان در سنین باروری می‌تواند اندومتریوز تشخیص داده‌نشده باشد. در صورت وجود علائم مشکوک (مانند کمردرد شدید زمان قاعدگی که با مسکن‌های معمولی کاهش نمی‌یابد)، بررسی توسط متخصص زنان توصیه می‌شود.
درد کمر در دوران بارداری و پس از زایمان چیست ؟
درد کمر در دوران بارداری تقریباً بخشی طبیعی از تغییرات این دوران است. بین ۵۰ تا ۸۰ درصد زنان باردار دچار کمردرد می‌شوند. افزایش وزن جنین و تغییر مرکز ثقل بدن مادر باعث فشار بیشتر به کمر می‌شود. همچنین هورمون‌های بارداری به ویژه ریلکسین (Relaxin) باعث شل شدن رباط‌ها و مفاصل لگن می‌شوند تا بدن برای زایمان آماده شود. شل شدن رباط‌های حمایتی ستون فقرات می‌تواند ثبات کمر را کاهش داده و منجر به درد پایین کمر گردد. به علاوه، تغییر حالت بدن (قوس کمری بیشتر برای حفظ تعادل شکم بزرگ شده ) به مفاصل کمر و عضلات آن فشار وارد می‌کند. تمامی این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا کمردرد بارداری ایجاد شود. این درد معمولاً در اواخر سه‌ماهه دوم به بعد شایع‌تر است و ممکن است تا مدتی پس از زایمان نیز ادامه یابد.
از سوی دیگر، درد پایین کمر و لگن در زنان باردار می‌تواند به دلیل عارضه‌ای به نام درد کمربند لگنی باشد که در آن مفاصل لگن دچار ناپایداری میکروسکوپی و درد می‌شوند. این حالت نیز با شل‌شدن لیگامان‌ها و فشار جنین مرتبط است. خوشبختانه بسیاری از کمردردهای بارداری با مراقبت‌های مناسب قابل‌کنترل هستند. استراحت کافی، انجام تمرینات سبک کششی که توسط متخصص توصیه شود، استفاده از بریس های حمایتی بارداری و پرهیز از ایستادن یا نشستن‌های طولانی می‌تواند به کاهش درد کمک کند. به خاطر داشته باشید که کمردرد خفیف تا متوسط در بارداری طبیعی است، اما درد شدید و ناگهانی که با تب یا علائم دیگر همراه شود نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد.
مشکلات ساختاری ستون فقرات که باعث کمر درد می‌شوند چه هستند؟
علاوه بر عوامل مربوط به دستگاه تولیدمثل، زنان همچون مردان ممکن است به علت مشکلات ساختاری ستون فقرات دچار کمردرد شوند. بیرون‌زدگی یا فتق دیسک کمر یکی از علل شایع درد پایین کمر (و گاها درد سیاتیک) است که در زنان و مردان هر دو دیده می‌شود. با این حال، برخی فعالیت‌ها یا وضعیت‌های خاص در زندگی زنان می‌تواند زمینه را برای آسیب‌های ناگهانی به کمر فراهم کند. بلند کردن ناگهانی اجسام سنگین (مثلاً بلند کردن کودک بدون آمادگی)، افتادن یا وارد آمدن ضربه به کمر می‌تواند علت کمردرد ناگهانی در زنان باشد که معمولاً ناشی از کشیدگی عضلات کمر یا آسیب حاد دیسک است. در چنین مواردی درد به صورت کمر درد حاد شروع می‌شود و ممکن است به پا نیز انتشار یابد (در صورت درگیری عصب سیاتیک). استراحت نسبی، استفاده از کمپرس سرد و گرم و مصرف مسکن‌های ضدالتهاب در روزهای اول می‌تواند کمک‌کننده باشد. در صورتی که درد ناگهانی بعد از یکی دو هفته بهبود نیابد یا تشدید شود، لازم است برای بررسی احتمال فتق دیسک یا آسیب‌های جدی‌تر به پزشک مراجعه شود.
از دیگر مشکلات ساختاری که می‌تواند علت درد پایین کمر در زنان باشد، لغزش مهره‌ها (اسپوندیلولیستزیس) است که در ایران به نام سرخوردگی یا لیز خوردگی مهره ها نامیده می‌شود ، تنگی کانال نخاعی و آرتروز ستون فقرات (فرسایش دیسک‌ها و مفاصل بین مهره‌ای) است. این موارد بیشتر در سنین بالاتر یا به دنبال ضربه و کار سنگین بروز می‌کنند. زنان مسن به ویژه پس از یائسگی به علت کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) مستعد شکستگی‌های فشاری و خودبخودی مهره‌ها هستند که می‌تواند کمردرد شدید ناگهانی ایجاد کند. بنابراین در زنان سالمند هر کمردرد ناگهانی شدید باید از نظر شکستگی احتمالی بررسی شود.
بیماری‌های زنان چه نقشی در کمر درد دارند؟
برخی مشکلات و بیماری‌های مربوط به سیستم تولیدمثل زنان می‌تواند باعث دردهای لگنی شود که به کمر نیز انتشار می‌یابد. کیست‌های تخمدان بزرگ یا پاره‌شده یکی از این موارد است. کمردرد ناشی از کیست تخمدان اغلب به صورت درد مبهم در پایین کمر و قسمت تحتانی شکم احساس می‌شود. کیست‌های تخمدان کیسه‌های پر از مایع درون یا روی تخمدان هستند. بسیاری از کیست‌های کوچک مشکلی ایجاد نمی‌کنند و خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما کیست‌های بزرگ می‌توانند موجب درد لگن، فشار بر کمر و حتی اختلال در قاعدگی شوند. در موارد نادر، پیچ خوردن کیست تخمدان (تورشن تخمدان) درد بسیار شدیدی در پایین شکم و کمر ایجاد می‌کند که یک فوریت پزشکی است. به طور کلی اگر زنی دچار کمردرد مزمن همراه با اختلال در سیکل قاعدگی یا درد لگنی شود، باید از نظر وجود کیست تخمدان یا فیبروئید رحمی یا میوم رحمی بررسی گردد. میوم ها و فیبروییدها توده‌های خوش‌خیم عضلانی در رحم هستند که می‌توانند درد و احساس سنگینی در لگن و کمر ایجاد کنند.
همچنین عفونت‌های لگنی (مانند بیماری التهابی لگن یا عفونت کلیه و مجاری ادرار) می‌توانند درد پایین کمر و پهلو ایجاد کنند. این موارد معمولاً با علائم دیگری مثل تب، سوزش ادرار یا ترشح غیرطبیعی از واژن همراه هستند . در این مواقع درمان مناسب عفونت (معمولاً با آنتی‌بیوتیک) به رفع کمردرد کمک خواهد کرد. در مجموع، در ارزیابی هر خانم مبتلا به کمردرد مزمن، توجه به سلامت دستگاه تناسلی و ادراری اهمیت خاصی دارد تا علت زمینه‌ای از قلم نیافتد.
تاثیر چاقی بر کمردرد زنان چیست؟
چاقی و اضافه‌وزن از جمله عوامل مهمی است که بر سلامت ستون فقرات و کمر تاثیر می‌گذارد. تاثیر چاقی بر کمردرد زنان به صورت افزایش فشار مکانیکی بر مهره‌ها و دیسک‌های بین مهره‌ای و نیز تشدید التهابات است. هنگامی که فرد اضافه وزن دارد ، به ویژه در ناحیه شکم و باسن، انحنای طبیعی ستون فقرات تغییر کرده و حالت لگن به جلو متمایل می‌شود. این امر قوس کمر را افزایش داده و عضلات و رباط‌های این ناحیه را تحت فشار مداوم قرار می‌دهد. تحقیقات نشان داده است که داشتن اضافه وزن خطر بروز کمردرد را افزایش می‌دهد. به بیان دیگر، چاقی می‌تواند یکی از علت‌های درد پایین کمر در زنان و مردان باشد. بررسی‌های مروری و متاآنالیز ها حاکی از آن است که افراد دارای اضافه‌وزن حدود 1.2 برابر و افراد چاق تا حدود 1.4 برابر بیشتر از افراد با وزن نرمال در معرض کمردرد مزمن هستند.
چاقی افزون بر فشار مکانیکی، معمولا با سبک زندگی کم تحرک‌تر همراه است که خود عامل مستعد کننده کمردرد است. زنان چاق ممکن است تحرک و ورزش کمتری داشته باشند، عضلات تنه ضعیف‌تری داشته باشند و انعطاف‌پذیری کمتری در کمر خود حس کنند. تمامی این عوامل می‌توانند زمینه‌ساز درد کمر شوند یا کمر درد موجود را تشدید کنند. خبر امیدوارکننده این است که کاهش وزن حتی در حد ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن می‌تواند باعث کاهش قابل توجه کمردرد شود. بسیاری از زنان گزارش می‌کنند که پس از کاهش وزن و تقویت عضلات شکم و کمرشان، درد پایین کمر آنها بهبود یافته یا برطرف شده است. بنابراین رعایت رژیم غذایی مناسب و فعالیت جسمانی منظم ، نه تنها برای سلامت عمومی بلکه به طور خاص به پیشگیری و بهبود کمردرد در زنان کمک می‌کند.
سبک زندگی و وضعیت بدنی چه نقشی در کمر درد دارند؟
عادت‌ها و سبک زندگی روزمره نیز نقش مهمی در بروز کمردرد در زنان ایفا می‌کنند. نشستن طولانی‌مدت پشت میز کار یا پشت فرمان خودرو بدون استراحت کافی می‌تواند عضلات پایین کمر را تحت کشش و خستگی قرار دهد. بسیاری از زنان شاغل در ادارات به دلیل ساعت‌ها نشستن، دچار ضعف عضلات تنه و کمر و وضعیت بدنی نامطلوب می‌شوند که علت درد پایین کمر در زنان کارمند تلقی می‌شود. برای پیشگیری، توصیه می‌شود خانم های کارمند هر ۳۰-۶۰ دقیقه از جای خود بلند شوند ، کمی حرکات کششی انجام دهند و مجدداً به کار بازگردند. استفاده از صندلی ارگونومیک با حمایت مناسب از گودی کمر نیز بسیار کمک‌کننده است.
همچنین، پوشیدن کفش‌های پاشنه‌بلند به مدت طولانی می‌تواند راستای طبیعی ستون فقرات را بر هم بزند و به کمر فشار وارد کند. خانم‌هایی که عادت به کفش پاشنه‌بلند روزانه دارند ممکن است بیشتر دچار کمردرد شوند، زیرا برای حفظ تعادل، انحنای کمرشان افزایش می‌یابد و عضلاتشان خسته می‌شود. بهتر است در صورت امکان استفاده طولانی‌مدت از کفش پاشنه‌بلند محدود شود یا کفش راحتی جایگزین گردد.
از دیگر عوامل سبک زندگی می‌توان به استرس و تنش‌های روانی اشاره کرد. زنان تحت استرس بالا اغلب دچار گرفتگی عضلانی و دردهای عضلانی از جمله در ناحیه کمر می‌شوند. تکنیک‌های آرام‌سازی، مدیتیشن و ورزش‌هایی مثل یوگا می‌توانند با کاهش استرس و تقویت عضلات، به کاهش کمردرد کمک کنند.
در مجموع، علت درد پایین کمر در زنان می‌تواند حاصل مجموعه‌ای از عوامل هورمونی، ساختاری و سبک زندگی باشد. برای هر فرد ممکن است یک یا چند عامل از موارد بالا دخیل باشد، بنابراین رویکرد تشخیصی و درمانی باید همه‌جانبه باشد.
روش‌های درمان درد کمر در زنان چگونه است ؟
خوشبختانه برای کمردرد، چه ناشی از عوامل ساده باشد و چه مشکلات جدی‌تر، طیف گسترده‌ای از روش‌های درمانی وجود دارد. انتخاب روش مناسب به علت زمینه‌ای کمردرد، شدت آن و شرایط فرد بستگی دارد. در ادامه به مهم‌ترین رویکردهای درمانی می‌پردازیم:
- استراحت و مراقبت‌های اولیه: در کمردردهای حاد (مثلاً پس از یک فعالیت سنگین یا آسیب ورزشی)، یکی دو روز استراحت نسبی می‌تواند به عضلات فرصت ترمیم بدهد. استفاده متناوب از کمپرس سرد و گرم (یخ در ۴۸ ساعت اول و سپس گرمای ملایم) به کاهش التهاب و اسپاسم عضلانی کمک می‌کند. همچنین خوابیدن روی تشک نه خیلی نرم و نه خیلی سفت و پرهیز از حرکات ناگهانی کمر در مراحل اولیه درد توصیه می‌شود.
- دارودرمانی: به کارگیری داروهای مسکن و ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن دیکلوفناک ، ملوکسیکام می‌تواند درد و التهاب را کاهش دهد. در دردهای شدیدتر، گاهی شل‌کننده‌های عضلانی توسط پزشک تجویز می‌شود تا اسپاسم عضلات کمر برطرف گردد. اگر کمردرد با بیماری‌های زنانه مانند قاعدگی دردناک مرتبط باشد، داروهای هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری می‌توانند با تنظیم هورمون‌ها درد را کاهش دهند. همچنین در موارد اندومتریوز یا فیبروم رحمی که موجب کمردرد شده، درمان‌های اختصاصی (مثلاً آگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین برای اندومتریوز یا جراحی خارج کردن فیبروم) لازم است تا علت زمینه‌ای برطرف شود.
- فیزیوتراپی و ورزش: فیزیوتراپی بخش مهمی از درمان کمردرد به خصوص در موارد مزمن است. پزشکان ستون فقرات با تجویز تمرینات کششی و تقویتی مخصوص عضلات کمر و شکم به افزایش حمایت ستون فقرات کمک می‌کند. تمریناتی نظیر حرکات کششی همسترینگ، تقویت عضلات عمقی شکم و فیله کمر، تمرینات تعادلی و اصلاح وضعیت نشستن و ایستادن، همگی در کاهش درد موثرند. برخی مدالیته های فیزیوتراپی مانند اولتراسوند، تحریک الکتریکی (TENS) و ماساژ درمانی نیز به کاهش اسپاسم و بهبود گردش خون موضعی کمک می‌کنند. در بسیاری از زنان، انجام منظم ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، شنا یا یوگا باعث پیشگیری از کمردردهای مکرر شده است.به طور کلی انعطاف‌پذیری بیشتر و عضلات قوی‌تر یعنی محافظت بهتر از ستون فقرات.
- اصلاح سبک زندگی: همانطور که گفته شد، تغییراتی در سبک زندگی می‌تواند هم به پیشگیری و هم درمان کمردرد کمک کند. کاهش وزن در افراد چاق یکی از موثرترین اقدامات است؛ حتی مقدار کمی کاهش وزن می‌تواند فشار روی مهره‌ها را کمتر کرده و علائم را تخفیف دهد. ترک سیگار نیز اهمیت دارد، چرا که سیگار کشیدن با کاهش جریان خون دیسک‌ها روند ترمیم آنها را مختل می‌کند و ریسک کمردرد مزمن را بالا می‌برد. توجه به ارگونومی در محیط کار (ارتفاع مناسب صندلی و مانیتور، بلند کردن اجسام به روش خم کردن صحیح زانوها به جای کمر، پرهیز از کفش‌های نامناسب) در درازمدت از آسیب به کمر جلوگیری می‌کند. همچنین مدیریت استرس از طریق مشاوره، مدیتیشن یا ورزش می‌تواند تنش‌های عضلانی ناشی از اضطراب را کم کرده و درد را کاهش دهد.
- روش‌های درمانی نوین و تزریقی : در مواردی که درد شدید است یا به درمان‌های ساده پاسخ نداده، روش‌های مداخله‌ای توسط متخصصان ستون فقرات به کار گرفته می‌شود. یکی از این روش‌ها اوزون‌تراپی است که طی آن مخلوطی از گاز اوزون به ناحیه دیسک یا اطراف اعصاب تزریق می‌شود تا التهاب کاهش یافته و ترمیم بافتی تحریک شود. مطالعات اولیه نتایج امیدوارکننده‌ای از اوزون‌تراپی در کاهش درد دیسک کمر نشان داده‌اند. روش دیگر تزریق اپیدورال کورتیکواستروئید است که به خصوص در موارد سیاتیک و تنگی کانال نخاعی برای کاهش التهاب عصب انجام می‌شود. بلوک‌های عصبی نیز به صورت موقت می‌توانند درد را تسکین دهند تا فرد بتواند برنامه توان‌بخشی را دنبال کند. استفاده از این روش‌ها حتماً باید توسط جراح ستون فقرات صورت گیرد و معمولاً بخشی از یک برنامه درمانی جامع هستند.
- جراحی‌های ستون فقرات: در صورت وجود مشکلات جدی مانند فتق قابل توجه دیسک بین مهره ای که باعث ضعف عصبی شده، تنگی شدید کانال نخاعی یا لغزش مهره پیش‌رونده، عمل جراحی ممکن است ضروری باشد. خوشبختانه پیشرفت‌های زیادی در حوزه جراحی ستون فقرات حاصل شده است. امروزه بسیاری از جراحی‌های دیسک کمر و گردن به روش کم تهاجمی انجام می‌شوند. برای مثال جراحی لیزری دیسک یکی از روش‌های نوین است که در آن با یک برش کوچک و تاباندن لیزر به دیسک بیرون‌زده، بخش اضافی دیسک تبخیر می‌شود و فشار از روی عصب برداشته می‌شود. این روش دوره نقاهت کوتاه‌تر و آسیب کمتری به بافت‌های اطراف وارد می‌کند. جراحی آندوسکوپی ستون فقرات نیز تکنیکی است که از طریق یک دوربین و ابزارهای باریک انجام می‌شود و برش جراحی بسیار کوچک است. در دست جراحان حاذق، موفقیت این اعمال بالا و عوارض آن پایین است. البته تصمیم به جراحی پس از طی همه مراحل درمان های آسان و در صورت تداوم درد یا علائم عصبی در گرفته می‌شود. بسیاری از زنان پس از یک جراحی موفقیت‌آمیز دیسک کمر یا رفع تنگی کانال، توانسته‌اند به زندگی فعال و بدون درد بازگردند.
معرفی دکتر قاسم اسحاقی، فوق تخصص دیسک و ستون فقرات
یکی از چالش‌های زنان مبتلا به کمردرد، یافتن پزشک حاذقی است که با درک کامل از علل مختلف کمردرد در زنان، بتواند بهترین راه‌حل درمانی را ارائه دهد. دکتر قاسم اسحاقی از متخصصان جراحی مغز و اعصاب و از فوق تخصص های ستون فقرات در ایران است و ویژه در درمان بیماری‌های دیسک و ستون فقرات تجربه دارد . دکتر اسحاقی فوق تخصص جراحی ستون فقرات خود را از دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا اخذ کرده‌اند و بیش از سه دهه تجربه‌ی کار بالینی در زمینه تشخیص و درمان مشکلات کمری و گردنی دارد . از جمله روش‌های درمانی نوینی که دکتر قاسم اسحاقی به کار می‌گیرند می‌توان به جراحی دیسک با لیزر، اوزون‌تراپی دیسک کمر و جراحی‌های آندوسکوپیک و میکروسکوپیک ستون فقرات اشاره کرد. برای مثال، در بیمارانی که فتق دیسک کمر آنها شدید نیست، دکتر اسحاقی ابتدا از روش‌های کم‌تهاجمی مانند تزریق اوزون یا لیزر درمانی جهت کوچک کردن قسمت بیرون‌زده دیسک استفاده می‌کنند تا بیمار نیازی به جراحی باز نداشته باشد. بسیاری از بیماران خانم مبتلا به کمردرد تنها با همین اقدامات غیر جراحی بهبود یافته و به زندگی عادی بر می گردند . رویکرد سی ساله دکتر اسحاقی در درمان بیماری های ستون فقرات و دیسک کمر ، بر این پایه است که حتی‌الامکان درمان به صورت آسان و بدون جراحی انجام شود؛ اما در صورتی که نیاز به جراحی باشد، با بهره‌گیری از تکنیک‌های نوین نظیر میکرودیسککتومی (جراحی با میکروسکوپ) یا آندوسکوپی ستون فقرات، کمترین آسیب به بافت‌های سالم وارد شود و دوران نقاهت بیمار کوتاه‌تر گردد. به عبارت دیگر از نظر ایشان جراحی کم تهاجمی بهتر از جراحی پر تهاجمی است .
دکتر قاسم اسحاقی معتقد است علاوه بر مهارت‌های فنی، اخلاق حرفه‌ای و رابطه مبتنی بر اعتماد بین پزشک و بیمار لازم است . ایشان معتقد است پزشک لازم است با حوصله به صحبت‌های بیماران خود گوش کند و سپس با اطمینان دادن به بیمار و با توضیحات روشن، نگرانی‌های آنان را برطرف کند . با توجه به اینکه علت درد پایین کمر در زنان می‌تواند پیچیده و چند عاملی باشد، پزشک باید نگاه جامع‌نگر به بیمار داشته باشد و با بررسی همه‌جانبه عوامل موثر (از جمله وضعیت هورمونی، شرایط ستون فقرات، سبک زندگی و...) برای هر بیمار یک برنامه درمانی منحصر‌به فرد طراحی کند و سعی کند با به‌کارگیری روش‌های به روز دنیا در کنار تجربه‌ی بالینی، بیشترین خدمت را به بیماران ارائه دهد .
پرسش‌های پرتکرار درباره علت درد پایین کمر در زنان
در این بخش دکتر قاسم اسحاقی به پنج سوال پرتکرار که برای بسیاری از زنان در مورد کمردرد مطرح می‌شود پاسخ می‌دهد :
درد کمر در دوران قاعدگی طبیعی است؟
بله، احساس کمردرد خفیف تا متوسط در دوران قاعدگی برای بسیاری از زنان طبیعی است و ناشی از انقباضات رحمی جهت دفع آندومتر در حال ریزش و تغییرات هورمونی این دوره می‌باشد. همانطور که گفته شد حدود نیمی از خانم‌ها هنگام قاعدگی کمردرد را تجربه می‌کنند. این درد معمولاً در یکی دو روز اول قاعدگی شدیدتر است و سپس کاهش می‌یابد. برای تسکین آن می‌توان از مسکن‌های معمول (مثل ایبوپروفن) استفاده کرد. همچنین گرم نگه داشتن کمر و انجام حرکات کششی ملایم می‌تواند مفید باشد. با این حال کمردرد شدید و غیرطبیعی در دوران قاعدگی (مثلاً در حدی که مانع انجام فعالیت‌های روزمره شود) نیاز به بررسی پزشکی دارد؛ چون ممکن است به علت‌هایی مانند اندومتریوز یا سایر مشکلات باشد که قابل درمان‌اند.
علت درد کمر در دوران بارداری چیست؟
علت اصلی کمردرد در دوران بارداری تغییرات فیزیکی و هورمونی بدن مادر است. با رشد جنین، شکم بزرگ شده و مرکز ثقل بدن به جلو منتقل می‌شود که باعث افزایش قوس کمر و فشار بر عضلات و رباط‌های آن ناحیه می‌شود. علاوه بر این، هورمون ریلکسین در بارداری ترشح می‌شود که رباط‌های لگن و کمر را شل می‌کند تا بدن برای زایمان آماده شود. این شل شدن رباط‌ها می‌تواند منجر به احساس درد و بی‌ثباتی در مفاصل لگن و کمر گردد. همه این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد زنان باردار دچار کمردرد شوند. اگرچه این کمردرد اغلب طبیعی در نظر گرفته می‌شود، اما راه‌هایی برای کاهش آن وجود دارد از جمله: انجام ورزش‌های سبک مخصوص بارداری، استفاده از کمربند بارداری، اجتناب از ایستادن طولانی، خوابیدن به پهلو با بالش بین زانوها و انجام فیزیوتراپی در صورت لزوم. در صورتی که درد خیلی شدید یا همراه با علائم نگران‌کننده (مثل تب، یا درد شکمی شدید) باشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
کمردرد ناشی از کیست تخمدان به چه دلیل ایجاد می‌شود؟
کیست‌های تخمدان معمولاً کوچک و بی‌علامت‌اند، اما اگر یک کیست تخمدان بزرگ شود می‌تواند باعث درد مبهم در لگن و پایین کمر شود. کمردرد ناشی از کیست تخمدان به این دلیل رخ می‌دهد که کیست بزرگ به ساختارهای مجاور مثل رباط‌های لگنی یا اعصاب فشار وارد می‌کند و درد به کمر انتشار می‌یابد. همچنین کیست تخمدان با برهم زدن تعادل هورمونی ممکن است دوره‌های قاعدگی دردناک‌تر (با کمردرد بیشتر) ایجاد کند. در موارد شدید، پارگی یا پیچ‌خوردگی کیست تخمدان درد ناگهانی و شدیدی در پایین شکم و کمر ایجاد می‌کند که نیاز به اقدامات فوری پزشکی دارد. برای تشخیص، پزشک از سونوگرافی استفاده می‌کند. درمان بستگی به اندازه و نوع کیست دارد؛ کیست‌های کوچک معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما کیست‌های بزرگ یا پایدار ممکن است نیاز به درمان دارویی (مثل قرص‌های جلوگیری برای جلوگیری از بزرگ‌تر شدن آنها) یا حتی جراحی لاپاروسکوپی جهت خارج کردن کیست داشته باشند. پس از درمان کیست، کمردرد ناشی از آن نیز برطرف خواهد شد.
علت کمردرد ناگهانی در زنان چیست؟
کمردرد ناگهانی می‌تواند علل گوناگونی داشته باشد که بسیاری از آنها بین زنان و مردان مشترک است. شایع‌ترین علت کمردرد حاد و ناگهانی، کشیدگی یا آسیب عضلات و رباط‌های کمر است. این حالت ممکن است به دنبال بلند کردن ناگهانی جسم سنگین، حرکت یا چرخش ناگهانی کمر، زمین خوردن یا حتی یک سرفه شدید ایجاد شود. نتیجه آن پارگی‌های میکروسکوپی در بافت عضله یا رباط است که التهاب و اسپاسم ایجاد می‌کند و فرد به طور ناگهانی دچار درد شدید می‌شود. یکی دیگر از علل مهم کمردرد فتق دیسک بین مهره ای است؛ یعنی بیرون زدن ناگهانی بخش ژلاتینی دیسک بین مهره‌ها که می‌تواند ریشه عصب مجاور را تحت فشار قرار دهد و درد تیرکشنده‌ای ایجاد کند. در زنان علاوه بر این موارد، گاهی کمردرد ناگهانی می‌تواند به دلیل مشکلات زنانۀ حاد مانند پیچ‌خوردن کیست تخمدان یا پارگی کیست نیز رخ دهد (هرچند این موارد کمتر شایع‌اند). در برخورد با کمردرد ناگهانی، ابتدا مدتی استراحت و کم کردن فعالیت توصیه می‌شود. استفاده از یخ در ۲۴-۴۸ ساعت اول و پس از آن گرمای موضعی، و مصرف مسکن‌های معمول می‌تواند به درمان کمک کند. اگر درد طی چند ساعت بهتر نشود یا علائمی مثل بی‌حسی یا ضعف پا، مشکلات ادراری یا تب همراه آن باشد، حتماً باید به پزشک مراجعه کرد. تشخیص صحیح علت زمینه‌ای (مثلاً از طریق MRI برای فتق دیسک یا سونوگرافی برای مشکلات لگنی) بسیار مهم است تا درمان مناسب (اجراحی در صورت نیاز) انجام گیرد.
تأثیر چاقی بر کمردرد زنان چیست؟
چاقی یکی از عوامل خطرساز برای کمردرد در زنان و مردان است. تأثیر چاقی بر کمردرد زنان به این صورت است که وزن اضافی فشار مداومی بر ساختارهای ستون فقرات وارد می‌کند. به ویژه چربی اضافی در ناحیه شکم موجب افزایش گودی کمر (هیپرلوردوزیس) می‌شود و مهره‌های کمری را تحت استرس بیشتری قرار می‌دهد. تحقیقات پزشکی بارها نشان داده‌اند که افراد چاق نسبت به افراد با وزن سالم شیوع بیشتری از کمردرد را دارند . علاوه بر فشار مکانیکی، در افراد چاق معمولاً میزان التهابات عمومی بدن بالاتر است و مواد التهابی می‌توانند حساسیت به درد را افزایش دهند. از طرف دیگر، چاقی غالباً با ضعف عضلات شکم و کمر همراه است که حمایت طبیعی از ستون فقرات را کاهش می‌دهد. مجموع این عوامل باعث می‌شود که چاقی هم در بروز کمردرد نقش داشته باشد و هم بهبود آن را کُندتر کند. خبر خوب اینکه کاهش وزن تاثیر قابل توجهی در کاهش کمردرد دارد. حتی کاهش ۵ تا ۱۰ درصد از وزن می‌تواند فشار روی دیسک‌ها و مفاصل کمر را کاهش داده و درد را تسکین دهد. بنابراین اگر فردی اضافه وزن دارد و از کمردرد رنج می‌برد ، یکی از موثرترین کارها در کنار سایر درمان‌ها این است که یک برنامه تدریجی کاهش وزن و تقویت عضلات مرکزی را دنبال کند. پس از رسیدن به وزن متعادل، متوجه خواهد شد که میزان و دفعات کمردرد او کمتر شده است.
نتیجه‌گیری
کمردرد در زنان مشکلی است که علل متفاوت دارد ، که می‌تواند از تغییرات طبیعی فیزیولوژیک تا بیماری‌های جدی‌تر ناشی شود. ما در این مصاحبه دیدیم که علت درد پایین کمر در زنان ممکن است به سادگی قاعدگی یا بارداری باشد، یا ناشی از مسائلی مانند مشکلات دیسک کمر، چاقی، کیست تخمدان و... . نکته امیدبخش این است که برای اکثر این موارد راهکارهای درمانی موثری وجود دارد. زنان نباید کمردرد را به عنوان بخشی اجتناب ناپذیر از زندگی خود بپذیرند، بلکه با آگاهی از علل ممکن و مراجعه به‌موقع به پزشک می‌توانند از درد کمر رهایی یابند. اقدامات ساده‌ای نظیر اصلاح سبک زندگی، ورزش منظم و حفظ وزن سالم تاثیر شگرفی در کاهش کمردرد دارند. در موارد پیچیده‌تر، پیشرفت علم پزشکی باعث شده است تا با روش‌های نوینی مانند لیزر درمانی یا جراحی‌های کم‌تهاجمی مشکلات ستون فقرات بر طرف شود .
در پایان، مهم است به خاطر داشته باشیم که بدن هر خانمی منحصر‌به فرد است و علت کمردرد او نیز می‌تواند متفاوت از خانم دیگری باشد. بنابراین گوش دادن به پیام‌های بدن و جدی گرفتن درد مزمن کمر ضروری است. با کمک گرفتن از متخصصان مجرب می‌توان علت دقیق درد کمر را دریافته و مناسب‌ترین درمان را دریافت کنیم . هدف نهایی از تمامی این تلاش‌ها این است که بانوان بتوانند با بدنی سالم‌تر و بدون درد، با انرژی و نشاط به نقش‌های متعدد خود در خانواده و جامعه بپردازند. کمردرد نباید سد راهی برای رسیدن به آرزوها و انجام فعالیت‌های روزمره باشد. با شناخت علت‌ها و بهره‌گیری از درمان‌های موثر، می‌توان بر کمردرد غلبه کرد و زندگی پرباری را بدون درد تجربه نمود.
