فتق دیسک کمر یک بیماری رایج ستون فقرات و یکی از علل مهم دردهای کمر است که بیشتر افراد، مخصوصاً در سنین میانسالی، با آن روبرو می‌شوند. این بیماری که به نام بیرون‌زدگی دیسک , هرنیاسیون Disc Herniation و یا بالجینگ دیسک Disc Bulging هم شناخته می‌شود، می‌تواند باعث درد شدید در کمر و حتی پاها شود. در این مقاله، به تعریف فتق دیسک کمر، علائم، دلایل و روش‌های درمان آن می‌پردازیم. همچنین به راه‌های پیشگیری و از این بیماری اشاره خواهیم کرد.
فتق دیسک کمر چیست؟
فتق دیسک کمر زمانی رخ می‌دهد که یکی از دیسک‌های بین مهره‌های ستون فقرات دچار پارگی یا بیرون‌زدگی شود. دیسک‌ها مانند بالشتک‌هایی بین مهره‌ها عمل می‌کنند و وظیفه جذب فشار و ضربه را دارند. هر دیسک از دو بخش تشکیل شده است: یک بخش ژلاتینی داخلی که هسته دیسک نامیده می‌شود وظیفه اصلی در جذب ضربه دارد و یک لایه خارجی محکم که از بخش داخلی محافظت می‌کند. وقتی لایه خارجی یا حلقه دیسک به دلیل فشار یا آسیب دچار پارگی شود، مواد ژلاتینی هسته دیسک به بیرون نشت کرده و به اعصاب اطراف فشار وارد می‌کند. این وضعیت به عنوان فتق دیسک کمر شناخته می‌شود.
ساختمان دیسک را بهتر بشناسیم همانطور که در بالا اشاره شد دیسک از دو قسمت درست شده است یک قسمت حلقه دیسک که از ۳۲ لایه به هم تنیده شده کلاژن درست شده است .درست مانند لاستیک بیرونی چرخ اتومبیل. که از چندین لایه سیم به هم تنیده شده استفاده شده که بر روی آن لاستیک ریخته‌اند. جنس این لایه‌ها از فیبرهای قابل انعطاف هستند که کلاژن نامیده می‌شوند. در طول زندگی این هسته‌های لایه‌های کلاژن بارها ممکن است ترک بخورند و جوش بخورند و دردی ایجاد نکنند اما به دلیل ژنتیک جنس کلاژن بعضی از این افراد بعضی از افراد خوب نیست و باعث می‌شود که دیسک آنها بیش از معمول ترک بخورد یا پس از ترک خوردن خوب جوش نخورد. کلاژنی که حلقه دیسک را تشکیل می‌دهد نوع کلاژن ۱ و نوع کلاژن ۲ است هرچه در فردی کلاژن یک بیشتر باشد احتمال ترک خوردن حلقه دیسک بیشتر است چون جنس آن به مرغوبی کلاژن نوع ۲ نیست .
هسته دیسک هم از دو نوع ماده به نام کندروتین سولفات و کراتین سولفات درست شده است هرچه مقدار کراتین سولفات بیشتر باشد جنس دیسک از مرغوبیت کمتری برخوردار است و ممکن است زودتر خراب بشود.
بنابراین مهمترین فاکتور ایجاد فتق دیسک عوامل ژنتیکی است یعنی جنس نوع کلاژن نوع ۱ و میزان کراتین سولفات آن است .
فشار داخل دیسک چقدر است شار داخل دیسک در هر لحظه تغییر می‌کند. به طوری که در حالت ایستاده اگر فشار داخل دیسک را ۱۰۰ فرض کنیم با دراز کشیدن بر روی به صورت طاق باز فشار دیسک ه یک چهارم یا ۲۵ درصد می‌رسد و با پهلو خوابیدن فشار دیسک به ۷۵ درصد می رسد یعنی در حالت خوابیده فشار دیسک کمتر از حالت ایستاده است نابراین خوابیدن از هر نوعی باعث کاهش فشار دیسک می‌شود خم شدن تا ۳۰ درجه فشار دیسک را یک و نیم برابر می‌کند یعنی ۱۵۰ درصد آن را زیاد می‌کند خم شدن به حدود ۹۰ درجه فشار دیسک را ۲۲۰ درصد می‌کند نشسته نشستم فشار دیسک را دود ۱۸۵ درصد افزایش می‌دهد و هنگام ورزش بلند کردن اجسام فشار داخل دیسک را به ۲۷۵ درصد می‌رساند یعنی هنگامی که وزنه وزنه‌ای را برمی‌داریم فشار داخل دیسک ۲/۷ برابر از حالت ایستاده بیشتر می‌شود.
علائم فتق دیسک کمر
علائم فتق دیسک کمر بسته به محل و شدت آن متفاوت است. مهمترین علائم شامل موارد زیر است:
- درد در ناحیه کمر: درد شدید در کمر که به دلیل فشار روی اعصاب ایجاد می‌شود. به طور کلی هر دردی که ه باسن و پشت پای انسان تیر بکشد درد سیاتیک نامیده می‌شود پس یکی از علائم مهم فتق دیسک درد سیاتیک است.
- ضعف و بی‌حسی عضلات: فشار بر روی عصب‌ها می‌تواند باعث ضعف و بی‌حسی در پاها شود. به طوری که عده‌ای از افراد ممکن است نتوانند روی پنجه یا پاشنه پا راه بروند.
- احساس سوزن‌سوزن شدن: بعضی بیماران ممکن است احساس سوزن‌سوزن شدن، بی حسی در پاها یا کمر داشته باشند.
دلایل فتق دیسک کمر
فتق دیسک کمر می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. مهمترین دلایل عبارت‌اند از:
- ژنتیک: بعضی افراد به دلیل عوامل ژنتیکی بیشتر در معرض فتق دیسک کمر قرار دارند.
- پیری و فرسایش طبیعی دیسک‌ها: با افزایش سن، دیسک‌های بین مهره‌ای آب خود را از دست می‌دهند و انعطاف‌پذیری آنها کمتر می‌شود، که می‌تواند منجر به فتق شود.
- حرکات نادرست و بلند کردن اجسام سنگین: بلند کردن اجسام به روش نادرست می‌تواند فشار زیادی به ستون فقرات وارد کرده و باعث فتق دیسک شود.
- تصادفات و آسیب‌ها: تصادفات رانندگی یا سقوط می‌تواند باعث آسیب به دیسک‌ها و فتق دیسک شود.
دیسک مانند اسفنجی است که مرتب آب جذب می‌کند و آب را برمی‌گرداند وقتی دیسکی دژنره یا خراب می‌شود این خاصیت را از دست می‌دهد.
سیگار کشیدن اصولاً هر نوع مانند کشیدن سیگار و یا قلیان باعث بسته شدن رگ‌های کوچک انتهای مهره‌ها می‌شود و فرد را مستعد فتق دیسک می‌کند.
تشخیص فتق دیسک کمر
برای تشخیص فتق دیسک کمر، پزشک ابتدا درباره علائم و تاریخچه پزشکی بیمار صحبت می‌کند و سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. اگر نیاز باشد، از روش‌های تصویربرداری مانند MRI یا CT اسکن استفاده می‌شود تا وضعیت دقیق دیسک‌ها مشخص شود و محل دقیق فتق و فشار روی عصب‌ها تعیین گردد.
روش‌های درمان فتق دیسک کمر
درمان فتق دیسک کمر بستگی به شدت بیماری و علائم بیمار دارد. به طور کلی، درمان به دو دسته غیرجراحی و جراحی تقسیم می‌شود.
درمان‌های غیرجراحی
• استراحت و تغییر در سبک زندگی: اولین مرحله درمان فتق دیسک کمر شامل استراحت نسبی و پرهیز از فعالیت‌های سنگین است. تغییراتی مثل کاهش وزن و انجام تمرینات کششی می‌تواند به کاهش فشار روی دیسک‌ها کمک کند.
• داروهای ضد التهاب و مسکن‌ها: پزشکان برای کاهش درد و التهاب از داروهای ضد التهاب و مسکن استفاده می‌کنند.
• فیزیوتراپی: تمرینات تقویتی و کششی که توسط فیزیوتراپیست تجویز می‌شوند، می‌توانند به تقویت عضلات کمر و کاهش فشار روی دیسک کمک کنند.
• تزریق‌های اپیدورال: در بعضی موارد، تزریق مواد ضد التهاب به اطراف عصب‌ها می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
درمان‌های جراحی
اگر درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند و علائم بیمار بهبود نیابند، ممکن است جراحی نیاز باشد. برخی از روش‌های جراحی برای درمان فتق دیسک کمر عبارت‌اند از:
کوچک کردن دیسک با استفاده از اشعه لیزر که این عمل PLDD ( Percutaneous laser Disc Decompression ) نامیده می‌شود.
• میکرو دیسککتومی: در این روش، بخشی از دیسک که به عصب فشار وارد می‌کند، برداشته می‌شود. این جراحی معمولاً با روش‌های کم‌تهاجمی انجام می‌شود. در این روش تکه برجسته شده دیسک برداشته می‌شود و راخی در داخل دیسک باقی می‌ماند که بعداً توسط بافت فیبروز پر می‌شود و در واقع دیسک ترمیم می‌شود.
• لامینکتومی: در این روش، بخشی از استخوان مهره برای کاهش فشار روی عصب برداشته می‌شود.
• دیسک مصنوعی: در برخی موارد، دیسک آسیب‌دیده با یک دیسک مصنوعی جایگزین می‌شود تا حرکت طبیعی مهره‌ها حفظ شود. انجام دیسک عمل جراحی دیسک مصنوعی در کمر کمی مشکل است برای اینکه باید از راه شکم این کار انجام شود.
پیشگیری از فتق دیسک کمر
برای پیشگیری از فتق دیسک کمر باید به شیوه‌های صحیح زندگی و تمرینات منظم توجه کرد. برخی از راه‌های پیشگیری عبارت‌اند از:
• تمرینات ورزشی منظم: انجام تمرینات تقویتی و کششی می‌تواند به تقویت عضلات کمر و کاهش فشار روی دیسک‌ها کمک کند.
• بلند کردن اجسام به روش درست: باید اجسام سنگین را با استفاده از عضلات پا و با حفظ انحنای طبیعی کمر بلند کرد.
• رعایت وضعیت صحیح بدن: نشستن و ایستادن به شکل درست می‌تواند فشار روی دیسک‌ها را کاهش دهد و از فتق دیسک کمر جلوگیری کند.
بیرون‌زدگی دیسک کمر
بیرون‌زدگی دیسک کمر به وضعیتی گفته می‌شود که مواد داخلی دیسک به بیرون از محل طبیعی خود جابجا شده و به اعصاب فشار وارد می‌کند. این مشکل می‌تواند به دلیل فشار ناگهانی یا حرکات نادرست ایجاد شود و علائمی مثل درد و ضعف در ناحیه کمر و پاها را به همراه داشته باشد.
زندگی با فتق دیسک کمر
فتق دیسک کمر می‌تواند روی زندگی روزمره فرد تاثیر زیادی بگذارد، اما با مدیریت درست و رعایت توصیه‌های پزشکی می‌توان با این بیماری کنار آمد. برخی از راهکارها برای زندگی بهتر با فتق دیسک کمر عبارت‌اند از:
• مدیریت درد: استفاده از داروها، فیزیوتراپی و تکنیک‌های آرام‌سازی مثل مدیتیشن می‌تواند به مدیریت درد کمک کند.
• تغییرات در محیط کار: افرادی که فتق دیسک کمر دارند، باید محیط کارشان را طوری تنظیم کنند که فشار کمتری به کمر وارد شود. استفاده از صندلی‌های مناسب و میزهای قابل تنظیم می‌تواند کمک‌کننده باشد.
• فعال ماندن: با وجود درد، فعال ماندن و انجام تمرینات سبک می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. البته باید از فعالیت‌های سنگین که ممکن است وضعیت را بدتر کند، پرهیز شود.
نتیجه‌گیری
فتق دیسک کمر یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که می‌تواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. اما با تشخیص به موقع و رعایت روش‌های درمانی مناسب، می‌توان علائم این بیماری را کنترل کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. همچنین پیشگیری از فتق دیسک کمر با رعایت شیوه‌های درست زندگی و تمرینات منظم ممکن است. در نهایت، همکاری با پزشک و پیروی از توصیه‌های او می‌تواند به کاهش درد و بازگشت به زندگی عادی کمک کند.
کسانی که فتق دیسک کمر دارند از چه کارهایی باید پرهیز کنند؟
۱ -هنگام پوشیدن شلوار یا بیرون آوردن شلوار باید از ایستادن روی یک پا خودداری کنند بهتر است روی صندلی بنشیند.
۲ -خم شدن برای بیماران دیسک بیشترین فشار داخل دیسک را بالا بسیار بالا می‌برد بنابراین توصیف شود کسانی که دیسک کمر دارند خم نشوند مثلاً هنگام مسواک زدن پوشیدن جوراب کفش بر روی صندلی بنشیند.
