3 علت مهم دردهای سیاتیک عبارت از : پارگی یا فتق دیسک کمر ، تنگی کانال نخاعی و لیز خوردگی مهره های کمری .درد سیاتیک با معاینه فیزیکی و MRI و نوار عصب و عضله تشخیص داده می شود.
راههای تشخیص علت درد سیاتیک ( درد پای راست یا درد پای چپ ) چیست؟
همانطور که قبلا شرح داده شد سه علل مهم دردهای سیاتیکی (پا درد) عبارتند از: پارگی یا فتق دیسک کمر، تنگی کانال نخاعی و لیز خوردگی مهره های کمری .
مهمترین راه تشخیص علل درد سیاتیک (پا درد) ابتدا گرفتن شرح حال سپس معاینه فیزیکی و سپس انجام ام آر آی و نوار عصب و عضله است که اصطلاحاً الکترومیوگرافی نامیده می شود.
شکل 1- علل مهم دردهای سیاتیکی :
پارگی یا فتق دیسک کمر،تنگی کانال نخاعی و لیز خوردگی مهره های کمری
در بیماری که مبتلا به درد سیاتیک ( درد پای راست یا درد پای چپ ) است شرح حال چه اهمیتی دارد؟
هنگام گرفتن شرح حال پزشک از بیمار چند سوال می پرسد. مثلاً می پرسد که درد از چه مدت پیش شروع شده است؟ آیا شروع درد ناگهانی بوده است یا به طور تدریجی بوده است؟ یا اینکه درد اندام تحتانی آیا همراه با گزگز و ضعف اندام های تحتانی ، خواب رفتن پاها است یا خیر؟ آیا درد پای بیمار یک طرفه است یا دو طرفه ؟ آیا درد سیاتیکی ( درد پای راست یا درد پای چپ ) همراه با کمردرد است یا فقط پای بیمار درد می کند؟ آیا سابقه ضربه - بلند کردن اجسام سنگین و سابقه بیماری خاص مانند دیابت - سابقه عرق شبانه کاهش وزن را می پرسد؟
در صورتی که درد به طور ناگهانی شروع شده باشد - معمولاً تشخیص اول پارگی یا فتق دیسک است و در صورتی که درد سیاتیک (پا درد) به طور تدریجی از چندین ماه و از کم شروع شده و به تدریج افزایش پیدا کرده است تشخیص تنگی کانال نخاعی یا لیز خوردگی مهره های کمری است. بیمارانی که در سال چندین بار دچار حملات درد سیاتیکی (پا درد) به مدت یک یا دو هفته می شوند و سپس بهبود پیدا می کند قاعدتاً بهترین تشخیص پارگی یا فتق دیسک کمری می باشد.
معاینه فیزیکی چیست؟
تا حدود قرن هجدهم میلادی به بدن انسان فیزیک می گفتند به همین جهت هنوز به معاینه بدن انسان توسط پزشک معاینه فیزیکی گفته می شود.
معاینه فیزیکی در چند قسمت انجام می‌گیرد که اولین قسمت آن نگاه کردن به بیمار ، طرز راه رفتن ، ایستادن و نشستن اوست. اولین چیزی که نظر پزشک را به خود جلب می کند این است که عده ای از افرادی که درد سیاتیک (پا درد) دارند مریض به یک طرف خم می شود و به اصطلاح ستون مهره های بیمار تاب برمی دارد.این دسته از بیمارانی که مبتلا به درد سیاتیک (پا درد) هستند هنگام راه رفتن می لنگند.سپس پزشک از بیمار می خواهد که در شش جهت ستون مهره ها را حرکت دهد که عبارتند از اینکه به جلو خم شود - به عقب خم شود - طرف راست و چپ خم شود و به راست و چپ بچرخد.
شکل 2 - بالا آوردن پا تا 90 درجه نشان دهنده سالم بودن
شکل 3 - بالا آوردن پا تا 30 درجه و درد شدید
قاعدتاً در بیمارانی که دچار پارگی دیسک کمری هستند این حرکات به سختی اتفاق می افتد و یا دردناک می باشد. مهمترین عامل تشخیص درد سیاتیک ، آزمایش بالا بردن پا است. به این ترتیب که پزشک از بیمار می خواهد که بر روی تخت دراز بکشد اول پای سالم را بالا می‌آورد که قاعدتاً تا ۹۰ درجه بدون درد بالا می رود- سپس از بیمار خواسته می شود که پای دردناک را بالا ببرد ، در صورتی که فردی به علت پارگی دیسک کمری دچار درد سیاتیک باشد معمولاً بعد از ۳۰ درجه بالا آوردن پا درد بیمار شدید می شود. بعضی از پزشکان به جای این که بیمار را بخوانند و در حالت خوابیده پا را بالا بیاورند از بیمار می خواهند در حالتی که ایستاده به جلو خم شود. بیماری که با خم شدن به جلو احساس درد و تیر کشیدن در یک یا دو اندام تحتانی (پاها) دارند معمولاً دچار پارگی دیسک کمر هستند.علاوه بر آن پزشک راه رفتن بیمار را معاینه می کند. از بیمار می خواهد که روی پنجه پا و یا پاشنه پای خود را برود که قاعدتاً اگر پای ما ضعیف شده باشد مشخص می‌شود و در مراحل آخر انجام معاینه رفلکس های وتری (رفلکس های تاندونی) است که با چکش به زیر زانو بیمار یعنی جایی که تاندون عضله چهار سر قرار گرفته است و پشت مچ پای بیمار یعنی جایی که تاندون آشیل قرار دارد ضربه می زند. در بعضی از دیسک ها این رفلکسها از بین می‌روند.
اهمیت ام آر آی در تشخیص علل درد سیاتیک ( درد پای راست یا درد پای چپ ) چیست؟
برای اثبات درد سیاتیک پزشک معمولاً از ام آر آی استفاده می کند. معمولاً در ام آر آی سه علت مهم درد سیاتیک ( درد پای راست یا درد پای چپ ) که عبارتند از : پارگی دیسک کمر تنگی کانال نخاعی و لیز خوردگی مهره های کمری مشخص می شوند. در واقع ام آر آی یک آهنربای بزرگ است که بدن بیمار در داخل آن قرار می گیرد و ذرات بدن انسان از جمله اتم های هیدروژن به صورت آهنرباهای کوچکی در می آیند و در یک جهت قرار می گیرند. درست مانند براده های آهن که بر روی یک کاغذ ریخته می شود و زیر آن را یک آهنربا می گذاریم سپس یک کویل به کمر انسان بسته می شود که از طریق آن به بدن بیمارامواج رادیویی تابانده می شود.
شکل 4- این حالت باعث جذب انرژی و ثبت در دستگاه می‌شود
شکل 5 -این حالت باعث آزاد کردن انرژی و ثبت در دستگاه می‌شود
این امواج رادیویی باعث می شوند که اتمهای بدن که مانند براده های آهن به طور منظم و در جهت خاصی در داخل آهنربای بزرگ ام آر آی قرار گرفتند از جای خود منحرف میشوند و این حالت باعث جذب انرژی می‌شود که توسط دستگاه ثبت و بر اساس آن تصویر ام آر آی تولید می شود که ام آر آی T1 نامیده می شود. سپس امواج رادیویی قطع می‌شود و چون هنوز بدن انسان در داخل یک آهنربای بزرگ قرار دارد دوباره این اتم ها به جای خود باز می گردند و انرژی را که جذب کرده بودند آزاد می کنند دوباره این انرژی توسط دستگاه ثبت می شود و یک نوع تصویر دیگر ام آر آی تولید می شود که ام آر آی T2 نام دارد. معمولاً ساختمان‌هایی که در ام آر آی T1 سیاه دیده می شوند در ام T2 سفید دیده می شود. دیسک های سالم در ام آر آی به رنگ خاکستری دیده می شوند در صورتی که دیسک های پاره شده به صورت سیاه رنگ دیده می شوند.
آناتومی عصب سیاتیک
چه عواملی باعث پیدایش درد سیاتیکی می شوند؟
نوار عصب و عضله چیست؟ و چه اهمیتی در تشخیص بیماری سیاتیک ( درد پای راست یا درد پای چپ ) دارد؟
راه بعدی تشخیص سیاتیک (پا درد) انجام نوارعصب و عضله یا در اصطلاح پزشکی الکترومیوگرافی نامیده می شود به این ترتیب که پزشک با زدن سوزن در داخل عضله های خاصی که هر کدام از یک ریشه عصبی عصب گیری می کنند متوجه صدمه و تحت فشار قرار گرفتن عصب می‌شود وعلاوه برآن با مطالعه سرعت هدایت عصبی نیز پزشک به میزان فشار بر روی ریشه‌های عصبی پی می برد.
راه های دیگری نیز برای اثبات علل درد سیاتیک وجود دارد از جمله میلوگرافی و سی تی اسکن که در موارد خاصی از آنها استفاده می‌کنیم.
شکل 6 - نوار عصب و عضله
روش های درمانی درد سیاتیک ( درد پای راست یا درد پای چپ ) چیست ؟
برای درمان درد سیاتیک ابتدا از داروهای ضد التهاب مانند دیکلوفناک ، بروفن ملوکسیکام ، سلکسیب و ناپروکسن استفاده می کنیم. علاوه بر داروهای فوق از شل کننده های عضلانی مانند باکلوفن و متوکاربامول نیز می توان استفاده کرد. مکانیزم اثر داروهای ضد التهاب به این ترتیب است که وقتی که بر روی ریشه عصبی در اثر پارگی و فتق دیسک فشار وارد می شود التهاب بوجود می آید.(التهاب یعنی خارج شدن آب گلبول های سفید از داخل رگ ها به دور ریشه های عصبی که اصطلاحاً ورم نامیده می شود. در واقع التهاب یک تورم میکروسکوپی است.) بنابراین ما با دادن داروهای ضد التهاب (تورم) ، التهاب میکروسکوپی دورعصب را کم می‌کنیم و به این ترتیب فضای بیشتری برای عصب ایجاد می شود و در واقع فشار کمتری به عصب وارد می شود. به عبارت دیگر مصرف داروهای ضد التهاب باعث می شوند که مواد سمی که باعث کشیده شدن گلبول های سفید و آب به دور عصب می شوند از بین رفته و در نتیجه گلبول های سفید همراه با آب به داخل رگها برگردند.