درمان قطعی دیسک کمر در عمل ، به‌معنای حذف همیشگی مشکل برای همه افراد وجود ندارد؛ بلکه درمان‌ها «نسبی»اند و بسته به شدت آسیب، سن، شغل، سبک زندگی و بیماریهای زمینه‌ای فرق می‌کنند. بااین‌حال، در دهه‌های اخیر پیشرفتهای مهمی در بازتوانی و جراحیِ دیسک حاصل شده و بسیاری از بیماران به زندگی عادی برمی‌گردند. برای برخی که به‌دنبال «درمان قطعی دیسک خفیف کمر» هستند، واقعیت این است که مدیریت درست، تمرین‌های هدفمند و اصلاح عادات حرکتی می‌تواند علائم را به‌طور پایدار کنترل کند، اما ادعای درمان قطعی نیازمند احتیاط ...
چند درصد بیماران مبتلا به دیسک نیاز به عمل جراحی پیدا می کند و نتایج آن چیست ؟
حدود ۸۰٪ کمردردها با درمانهای غیرجراحی بهبود می‌یابند. از ۲۰٪ مواردی که به جراحی نیاز دارند، حدود ۸۰٪ پس از عمل بهبود قابل‌توجهی پیدا می‌کنند؛ بنابراین فقط درصد کمی بهبود کامل ندارند. این اعداد با ماهیت «نسبی» درمان سازگار است و حتی وقتی از درمان قطعی دیسک کمر حرف می‌زنیم، منظور بیشتر رسیدن به عملکرد مطلوب و کنترل کمر درد است تا حذف ابدی آسیب.
شیوع سیاتیک و سؤالات پرتکرار
سیاتیک نتیجه درگیری ریشه‌های عصبی کمری است و بروز آن در جمعیت به عوامل متعددی وابسته است. پرسش «آیا دیسک کمر درمان دارد؟» در این زمینه زیاد مطرح می‌شود و پاسخ کوتاه این است: درمان‌ها مؤثرند، اما قطعی بودن برای همه افراد ادعایی دقیق نیست.
بخش ویژه: آیا دیسک کمر درمان قطعی دارد؟
- بسیاری می‌پرسند: آیا دیسک کمر درمان قطعی دارد؟ پاسخ علمی این است که درمان‌ها طیفی‌اند؛ از فیزیوتراپی و بازتوانی تا تزریق و جراحی.
- حتی اگر بپرسیم آیا دیسک کمر درمان قطعی دارد در دیسک‌های خفیف، باز هم رویکرد اصلی کاهش التهاب، بازیابی ثبات و اصلاح الگوهای حرکتی است.
- در عمل، آیا دیسک کمر درمان قطعی دارد وقتی علت‌های همراه مثل تنگی کانال یا درگیری مفاصل فاست نیز وجود دارند؟ معمولاً موفقیت به مدیریت همه عوامل بستگی دارد.
- برخی به دنبال مقایسه بین کشورها هستند و می‌پرسند آیا دیسک کمر درمان قطعی دارد در مراکز پیشرفته؟ پاسخ: کیفیت تیم و پیگیری بیمار مهم‌تر است اما محل درمان و پزشکی که انتخاب می شود هم بسیار خائز اهمیت است.
خوب شدن بیماری دیسک به چه عواملی بستگی دارد؟
خوب شدن و خوب نشدن دیسک کمر بستگی به فاکتورهای زیادی دارد که شامل :
۱- میزان طول کشیدن علائم دیسک
دیسک معمولا یک دوران طلایی دارد اگر در آن دوران بیمار عمل شود معمولاً نتیجه خوبی از عمل می گیرد. وقتی که از آن زمان طلایی بگذرد ، نتیجه عمل جراحی پایین می آید.
توصیه می شود که از زمانی که علائم دیسک کمر شروع می‌شود تا زمانی که درمان های جراحی انجام می شود بیش از یک تا دو ماه بیشتر فاصله نباشد. قاعدتا مزمن شدن بیماری دیسک کمری درصد موفقیت آن را کم می کند.
۲- میزان پیشرفته بودن بیماری دیسک کمر
بیماری و پارگی دیسک کمر مانند هر بیماری دیگر می تواند به صورت خفیف ، متوسط و شدید باشد. قاعدتاً هرچه میزان خرابی دیسک کمر بیشتر باشد درمان قطعی آن مشکل تر است.
۳- تعداد دیسک های کمری پاره هستند
قاعدتاً وقتی یک نفر فقط یک دیسک کمری پاره داشته باشد ، درمان او می تواند قطعی تر از فردی باشد که چندین دیسک کمری پاره داشته باشد.
۴- گرفتاری ساختمانهای دیگر ستون فقرات مانند مفاصل ستون فقرات و یا تنگی کانال نخاعی
همانطور که قبلا شرح داده شده است، در پشت ستون فقرات دو مفصل وجود دارد که فاست نامیده می شود. گرفتاری فاست ها و یا تنگی سوراخی که عصب از داخل کانال نخاعی خارج می شود که در اصطلاح عمومی تنگی کانال نخاعی نامیده می شود ، نتیجه عمل جراحی را کم می کند. به عبارت دیگر افرادی که علاوه بر پارگی دیسک تنگی کانال نخاعی و یا بیماری فاست دارند ، درمان جراحی آنها کمتر از افرادی که بیماریهای فوق را ندارند موفقیت آمیز است.
۵- بیماری های زمینه ای که اعصاب و استخوانها را گرفتار می کنند مثلاً کسانی که بیماری های دیابت یا چاقی دارند و یا بیماری های روماتیسمی مانند آرتریت روماتویید دارند ، احتمال درمان قطعی است کمتر می شود.
درمان قطعی دیسک کمر با ورزش
تقریبا می توان گفت که در درمان قطعی برای دیسک وجود ندارد. به طور کلی درمان‌هایی که وجود دارد درمانهای نسبی است. ولی در پنجاه سال اخیر علمی در درمان بیماریهای دیسک به وجود آمده است که آن را بازتوانی Rehabilitation می نامند.
این دانش بازتوانی یا Rehabilitation بر مبنای حرکات ورزشی بیان شده است. استدلالی که در این دانش وجود دارد این است که:
۱- فردی که دچار بیماری پارگی دیسک کمر می شود عملاً ستون فقرات او از میزان بودن (Adjustment) خارج می شود. بنابراین ما باید ستون فقرات را با حرکات ورزشی دوباره میزان Adjust کنیم و نیروهایی که به ستون فقرات وارد می شوند را مانند فرد سالم به سراسر ستون مهره ها پخش کنیم.
۲- سعی کنیم با حرکات ورزشی مخصوصی دیسک پاره شده یعنی هسته ای که از شکاف حلقه دیسک بیرون زده را به جای اولیه خود یعنی وسط دیسک باز گردانیم.
۳- سعی کنیم با حرکات ورزشی مخصوصی فشار داخل دیسک را کم کنیم تا دیسک بتواند التیام پیدا کند.
۴- عضلات را به اندازه کافی قوی کنیم که فرد بتواند به شغل اولیه خود برگردد.
بازتوانی و نوتوانی ستون فقرات شامل چهار مرحله است:
مرحله یا فاز ۱ که در مرحله حاد بیماری است که در این مرحله حرکات غیر چرخشی و غیر خم شدن به جلو انجام می‌گیرد.
در فاز۲ یا مرحله ۲ مرحله ترمیم ( Repair ) است ، حرکات خم شدن به جلو و چرخش انجام می گردد.
در فاز ۳ یا مرحله بازسازی علاوه بر حرکات چرخشی تقویت عضلانی انجام می گیرد.
در فاز ۴ فرد برای بازگشت به شغل اصلی خود آماده می شود.
درمانهای غیرجراحی و نقش ورزش (Rehabilitation)
دانش بازتوانی بر سه اصل تکیه دارد: (۱) بازتنظیم تراز ستون فقرات، (۲) کمک به بازگشت هسته دیسک به مرکز و (۳) کاهش فشار داخل دیسک. در دیسک‌های خفیف، اجرای دقیق برنامه می‌تواند بسیاری را به هدف ذهنیِ «درمان قطعی دیسک خفیف کمر» نزدیک کند. البته حتی در مراکز پیشرفتهای که گاهی با عنوان «درمان قطعی دیسک کمر در امریکا» شناخته می‌شوند، تأکید اصلی بر برنامه‌های چندمرحله‌ایِ توانبخشی است، نه وعده‌های مطلق.
فازهای بازتوانی
- فاز ۱ (حاد): تمرین‌های بدون چرخش و بدون خم‌به‌جلو.
- فاز ۲ (ترمیم): اضافه‌شدن خم‌به‌جلو و چرخش کنترل‌شده.
- فاز ۳ (بازسازی): تقویت عضلات مرکزی و گلوتئال برای افزایش پایداری.
- فاز ۴ (بازگشت به کار/ورزش): آموزش بلندکردن صحیح اجسام و مدیریت بار.
این مسیر هدفش رسیدن به عملکرد پایدار است؛ حتی اگر اصطلاح درمان قطعی دیسک کمر از نظر علمی دقیق نباشد.
پارگی دیسک کمر و ناپایداری ستون فقرات
پایداری ( یعنی عدم وجود لقی ) ستون فقرات بر مبنای مدلی است که توسط آقای پنجابی بر روی ستون فقرات تعدادی از اجساد انجام گرفته است. طبق تئوری آقای پنجابی برای اینکه
۱- فردی کار خود را بدون درد انجام دهد.
۲- ستون فقرات خود را در محدوده نرمال Normal Range حرکت دهد.
۳- بتواند کار کند و اجسام را بلند و جابجا کند.
۴- به نخاع و ریشه های عصبی صدمه ای وارد نکند، باید ستون مهره ها ثابت Stable داشته باشد.
بر طبق تئوری آقای پنجابی ستون مهره ها هم در حالت استراحت و هم در حالت حرکت و بلند کردن و جابجایی اجسام باید پایدار Stable باشد و حرکات اضافی و لقی نداشته باشد۰ پایداری ستون فقرات به دو طریق برقرار می شود:
۱- پایداری غیرفعال یعنی پایداری که فرد در ایجاد آن دخالتی ندارد و ناخودآگاه انجام می شود. پایداری غیر فعال توسط لیگامان ها انجام می شود.
۲- پایداری فعال ستون فقرات که توسط سیستم عضلات و تاندون ها انجام می گیرد و عملا فرد در تقویت آن نقش دارد .
۳- هماهنگی و تنظیم سیستم پایداری فعال ستون فقرات که توسط سیستم عصبی انجام می گیرد. به عبارت دیگر در هر لحظه اطلاعات پایدار بودن Stability ستون مهره ها به مغز و نخاع می‌رسد و هر لحظه مغز و نخاع به عضله ها دستور می دهند که چه مقدار منقبض شوند تا پایداری ستون مهره ها برقرار بماند.
مطالعاتی که توسط آقای Zhao انجام گرفت نشان داد که با فرسودگی یا دژنراسیون دیسک کمری و از دست دادن آب دیسک در واقع پایداری ستون مهره ها مختل می شود. بر اساس همین تئوری حرکات ورزشی و حرکات بازتوانی Rehabilitation ستون مهره ها می تواند نا پایداری ستون مهره ها را اصلاح کرده و آنها را دو باره پایدار نماید.
لیزر دیسک: سازوکار و شواهد
- کاهش حجم محدود هسته می‌تواند فشار داخل دیسک را پایین بیاورد.
- اثر فوتوترمال لیزر بر مولکول‌ها باعث دناتوره‌شدن محدودِ پروتئین‌ها و کاهش فشار داخل دیسک می‌شود.
- موفقیت گزارش‌شده، وابسته به انتخاب بیمار و تکنیک است؛ بنابراین حتی در بهترین شرایط نیز به‌جای تأکید بر درمان قطعی دیسک کمر باید بر «انتخاب صحیح بیمار» و «پیگیری» تکیه کرد.
- شایع‌ترین عارضه‌ها می‌توانند تحریک ریشه عصبی یا دیسکیت باشند؛ پیشگیری با آنتی‌سپسی دقیق و انتخاب دوز مناسب اهمیت دارد. در برخی تبلیغات به «درمان قطعی دیسک کمر در امریکا» اشاره می‌شود، اما استانداردهای علمی در همه‌جا بر مدیریت مرحله‌به‌مرحله و پیوسته تأکید می‌کنند.
اثرات ورزش بر ترمیم دیسک پاره شده
چندین مطالعه در مدل های حیوانی انجام گرفته و نشان داده شده است که ورزش هم برای اصلاح نسوج صدمه خورده از جمله پارگی دیسک و هم برای نگهداری ستون مهره ها و لیگامان ها لازم است.
اصولاً ترمیم دیسک یک پروسه بسیار کند و آرام است. زیرا هم تعداد سلول های زایا و تولید کننده کلاژن در داخل دیسک بسیار کم است و هم اینکه دیسک رگهای خون رسان ندارد. بنابراین تغذیه دیسک خوب نیست. به همین جهت با مدل‌های ریاضی حدس می زنند که برای اینکه شبکه کلاژن در داخل دیسک بتوانند ترمیم شود صد سال وقت لازم است.
از طرفی است حرکت دادن ستون فقرات مانند خم و راست شدن بدن، مخصوصاً چرخیدن ستون مهره ها باعث می شود که مقدار بیشتری مواد غذایی به داخل دیسک انتشار پیدا کند و به همین جهت است که حرکات ورزشی می توانند در ترمیم دیسک کمک کنند.
گوئرینگ Guehring و همکارانش به تازگی نشان داده اند که دور کردن دو مهره و اتساع دیسک Distraction باعث هیدراسیون مجدد دیسک می شود ، بنابراین ژن ماتریکس خارج سلولی را تحریک می کند و تعداد سلول های پروتئین ساز در خرگوش ها را افزایش می دهد. ماتریکس خارج سلولی و کلاژن نوع ۲ عناصر اساسی برای سالم ماندن و homeostasis دیسک هستند. فشرده شدن بیش از حد دیسک می تواند منجر به کاهش ساخت پروتئوگلیکان شود در حالی که فشرده شدن متوسط دیسک و افزایش فشار هیدرواستاتیک داخل آن در سالم ماندن دیسک موثر است.
شش هفته پس از درمان دیسک ، حلقه دیسک قادر به مقاومت در برابر افزایش فشار هیدرواستاتیک داخل هسته دیسک می باشد بدون اینکه دوباره پاره شود.
دلیل اینکه لایه های خارجی حلقه دیسک بهتر از لایه های داخلی آن جوش می خورند این است که ساختمان لایه های خارجی حلقه دیسک ، شبیه کلاژن داخل تاندون ها و رباط ها است.
همانطور که قبلاً اشاره شد ، حلقه دیسک از ۳۲ لایه درست شده است که هر لایه به صورت ۶۰ درجه نسبت به افق قرار گرفته است. در واقع هر لایه درجه مخالف لایه بعدی قرار دارد. بنابراین وقتی ستون فقرات در حول محور y میچرخد ، نیمی از الیاف حلقه دیسک محکم می شوند و فشار بیشتری را تحمل می کنند در حالی نیمه دیگر حلقه دیسک شل تر هستند و فشار کمتری را تحمل می کنند.
آیا راه‌حل «قطعی» با ورزش وجود دارد؟
ورزش روند ترمیم کُند دیسک را حمایت می‌کند، تغذیه انتشار‌یافته دیسک را بهبود می‌دهد و به بازسازی ماتریکس کمک می‌کند. بااین‌حال، حتی بهترین برنامه‌ها را نیز باید «موثر و پایدار» دانست، نه الزماً درمان قطعی دیسک کمر برای همه.
توانبخشی برای پارگی دیسک کمر
انواع متعددی از توانبخشی برای پارگی دیسک کمر وجود دارد که عبارتند از: دست درمانی ( مشت و مال ) Manual therapy ، درمان بیماریهای همراه دیسک کمر مانند بیماریهای لگن ، تقویت عضلات لگن و عضلات باسن یا گلوتئال ، تقویت عضلات شکم.
دست درمانی ( مشت و مال ) Manual therapy :
دست درمانی ، شامل دستکاری در بافت نرم ستون مهره ها از جمله درمان گره های عضلانی می باشد. مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد دستکاری ستون مهره ها، می‌تواند در بهبود بیماری پارگی دیسک کمر موثر باشد. دستکاری ستون فقرات هم در ناحیه درگیر و هم در بالا و پایین آن موثر است.
سوالات متداول
1- بهبود نسبی دیسک معمولاً چقدر زمان می‌برد؟
در بسیاری از افراد با برنامه منظم، طی ۴ تا ۶ هفته کاهش معنی‌دار درد و بهبود عملکرد دیده می‌شود؛ شرایط مزمن یا چندسطحی ممکن است طولانی‌تر شود.
2- چه زمانی باید به جراح ارجاع شد؟
ضعف پیشرونده، بی‌اختیاری ادرار/مدفوع، درد مقاوم به درمان محافظه‌کارانه یا علائم فشاری شدید عصب، نشانه ارجاع فوری است.
3- پیاده‌روی و شنا مفیدند؟
بله؛ فعالیت هوازی کم‌فشار مثل پیاده‌روی و شنا (کرال پشت) معمولاً درد را تشدید نمی‌کند و به تغذیه دیسک کمک می‌کند.
4- بهترین وضعیت خواب چیست؟
به پهلو با زانوی اندکی خم و بالش بین زانوها یا طاق‌باز با بالش زیر زانوها؛ تشک با سفتی متوسط توصیه می‌شود.
5- آیا تمرین‌های مک‌کنزی و تقویت مرکزی مؤثرند؟
برای بسیاری مفیدند، به‌ویژه وقتی توسط فیزیوتراپیست تنظیم و با اصلاح عادات روزانه ترکیب شوند.
نتیجه گیری
- درمان دیسک نسبی است؛ هدف برقراری عملکرد، کنترل درد و پیشگیری از عود است.
- درمان قطعی دیسک کمر بیشتر یک عبارت بازاری است تا مفهوم دقیق علمی.
- پیگیری منظم، اجرای برنامه بازتوانی و انتخاب درست روش‌های مداخله‌ای (در موارد لازم) بهترین شانس موفقیت را فراهم می‌کند.
- اگر در جست‌وجو به عباراتی مانند «درمان قطعی دیسک خفیف کمر» برخورد می‌کنید، با متخصصی مشورت کنید که برنامه منسجم و قابل‌پیگیری ارائه می‌دهد. همچنین درباره مفهوم درمان قطعی دیسک کمر واقع‌بین باشید.
