واقعیت آن است که سیاتیک یک رگ نیست بلکه یک عصب است. در اصطلاح پزشکی رگ شامل لوله های توخالی است که خون را از قلب به اندام ها می برد و یا برعکس از اندامها به قلب برمی گرداند. اما عصب یک ساختمان تو پری است ( مانند طناب ) که پیامهای عصبی را از مغز به اندام ها می برد و یا از اندامها به مغز می آورد ، بنابراین به جای رگ سیاتیک بهتر است که بگوییم عصب سیاتیک.
رگ سیاتیک کمر چیست ؟
بیماران در مورد رگ سیاتیک سوال می کنند. واقعیت آن است که سیاتیک یک رگ نیست بلکه یک عصب است. در اصطلاح پزشکی رگ شامل لوله های توخالی است که خون را از قلب به اندام ها می برد و یا برعکس از اندامها به قلب برمی گرداند. اما عصب یک ساختمان تو پری است ( مانند طناب ) که پیامهای عصبی را از مغز به اندام ها می برد و یا از اندامها به مغز می آورد ، بنابراین به جای رگ سیاتیک بهتر است که بگوییم عصب سیاتیک. این بیماری یکی از اولین بیماریهای بوده است که انسان آن را شناخته است به طوری که در نوشته های بقراط حکیم دیده می‌شود و در نوشته های ابوعلی سینا نیز به نام عرق النسا Erghonnasa نوشته و شرح داده شده است.
بنابراین درد رگ سیاتیک (نام صحیح آن عصب سیاتیک) دردیست که از کمر شروع می شود و به پشت ساق پا انتشار پیدا می‌کند ( گاهی این درد در قسمت کناری ساق پا انتشار پیدا می کند. )
شکل 2 - درد رگ سیاتیک
علت درد رگ سیاتیک چیست ؟
هر گاه فشاری بر روی یکی از شاخه های عصب سیاتیک ( یا غلط مصطلح = رگ سیاتیک ) ، باشد باعث درد در مسیر عصب سیاتیک می شود. عصب سیاتیک ( یا به اصطلاح عوام رگ سیاتیک ) ، قطور ترین و طویل ترین عصب بدن انسان است که از داخل لگن شروع می شود ، در پشت ران در خط وسط پایین می‌آید و به وسط حفره پشت زانو می رسد و سپس در آنجا به دوشاخه عصب تیبیال و پرونئال تقسیم می‌شود و به ساق پا می رود. عصب سیاتیک ( یا به قول عوام رگ سیاتیک ) ، یک عصب حرکتی و نیز یک عصب حسی است. کار این عصب حرکت اندام های تحتانی انسان ، به خصوص عضلات ساق پا و پنجه پا است. یعنی باعث می شود ما بتوانیم بایستیم و راه برویم حرکاتی مانند شوت کردن توپ و لگد زدن را انجام دهیم. قسمت حسی عصب سیاتیک باعث می‌شود که حس گرما و سرما و درد از اندام های تحتانی ما به نخاع و مغز منتقل شود. عصب سیاتیک از پنج ریشه عصبی درست شده است. اولین ریشه آن عصب L5 یا پنجمین عصب کمری و ریشه دوم آن S1 یا اولین ریشه لگنی است و سه ریشه بعدی S2 تا S5 است.
اگر در مسیر عصب سیاتیک به هر کدام از ریشه ها یا به تنه عصب فشار وارد شود می تواند باعث درد سیاتیک بشود؟
از میان ریشه های عصب سیاتیک معمولاً دو ریشه اول یعنی ریشه L5 در اثر پاره شدن دیسک L4-L5 و ریشه S1 در اثر پاره شدن دیسک L5-S1 تحت فشار قرار می گیرند. اما باید دانست که علاوه بر پارگی دیسک ، ریشه های L5 و S1 در اثر تنگی کانال نخاعی و یا لیز خوردن ( یا سر خوردن ) مهره های L4-L5 و L5-S1 نیز می توانند تحت فشار قرار بگیرند و ایجاد درد در مسیر عصب سیاتیک ( یا به اصطلاح عوام رگ سیاتیک) کنند. بقیه ریشه های عصب سیاتیک ، یعنی ریشه های S2 تا S5 ، چون از لگن خارج میشوند و به علت اینکه در داخل لگن مهره ها به هم چسبیده اند و دیسکی وجود ندارد معمولاً عامل ایجاد درد سیاتیک نیستند.
علاوه بر این درد عصب سیاتیک در داخل لگن در اثر تومورها و در پشت باسن در اثر منقبض شدن عضله ای به نام پیریفورمیس نیز می تواند ایجاد شود. درد سیاتیک در اثر تزریق در از تزریق عضلانی در باسن انسان اتفاق بیفتد در موارد نادری باعث درد سیاتیک می شود.
رگ سیاتیک کدام سمت است ؟
بعضی از بیماران این سوال را می کنند که رگ سیاتیک ( اسم صحیح آن عصب سیاتیک است ) در کدام طرف است ؟ آیا رگ سیاتیک در طرف راست است یا طرف چپ ؟
علت پرسیدن این سوال این است که عده زیادی از مردم که فتق دیسک ( پارگی دیسک است ) دارند ، علائمی سیاتیک یک طرف دارند. یعنی فقط اندام تحتانی راست یا اندام تحتانی چپ آنها درد می کند.( در فارسی به اندام تحتانی پا می گویند اما در اصطلاح پزشکی پا به قسمتی از اندام تحتانی گفته می‌شود که در داخل کفش قرار می گیرد ) باید گفت که عصب سیاتیک هم در اندام تحتانی راست و هم در اندام تحتانی چپ وجود دارد. به دلایلی که هنوز نمی دانیم ، دیسک ها معمولاً یک طرفه پاره می شوند یا افرادی که دچار تنگی کانال نخاعی هستند با اینکه سوراخ های دوطرف تنگ می شود ولی عده‌ای از آنها علائم یک طرف دارند یعنی فقط درد اندام تحتانی راست یا چپ دارند.
درمان درد رگ سیاتیک کمر چیست ؟
همان طور که در پاسخ به سوال های قبلی گفته ایم ، اصولاً اصطلاح رگ سیاتیک صحیح نیست و یک غلط مصطلح شده است نام صحیح آن عصب سیاتیک است. برای درمان درد عصب سیاتیک لازم است که بدانیم علل درد سیاتیک چیست؟ و به چه علتی به وجود آمده است ؟ همانطور که در پاسخ سوال های قبلی گفته ام درد عصب سیاتیک معمولاً به علت فشار به ریشه‌های اول و دوم این عصب یعنی ریشه L5 و S1 به وجود می آید. این ریشه ها در اثر سه بیماری تحت فشار قرار می‌گیرند که عبارتند از: ۱- تنگی کانال نخاعی ۲- پارگی دیسک ۳- لیز خوردن ( یا سر خوردن مهره ها ) که معمولاً در مهره های L4-L5 و L5-S1 اتفاق می‌افتد ، بروز می کند. بنابراین برای درمان درد عصب سیاتیک باید فشار را از روی ریشه عصبی کم کنیم. این کار را می توان با انجام عمل جراحی انجام داد. یعنی تکه دیسکی که بر روی عصب فشار می آورد را با عمل جراحی برداریم یا سوراخ بین مهره ای را با عمل جراحی گشاد کنیم. لیز خوردگی مهره ها را با پیچ ثابت کنیم تا مهره ها حرکت نکنند. قاعدتاً قبل از انجام عمل جراحی سعی می کنیم که از دفاع بدن استفاده کنیم یعنی با دادن داروهای ضد التهاب و فیزیوتراپی و یا تزریق صبر کنیم تا دفاع بدن به طریقی فشار را بر روی ریشه عصبی کم کند مثلا دیسک را کوچک کند یا فشار داخل دیسک را کم کند و در نتیجه فشار بر روی ریشه عصبی کم شود و درد بیمار بهبود یابد. قاعدتا اگر پس از یک ماه درمان طبی و صبر کردن بیمار بهبود نیابد، بهتر است که مورد عمل جراحی قرار گیرد. زیرا نتیجه عمل جراحی در موارد مزمن معمولاً کم می‌شود.
گرفتگی رگ سیاتیک
گرفتگی رگ سیاتیک
گرفتگی رگ سیاتیک در واقع غلط مصطلح است زیرا سیاتیک رگ نیست. بلکه عصب است ( رگ ها در واقع ساختمان هایی هستند که در آنها خون جاری است یعنی خون را از قلب به قسمتی از بدن می‌برند یا برعکس خون کم اکسیژن را از قسمتی از بدن به قلب می آورند تا اکسیژن گیری شود.) بنابرین منظور از گرفتگی رگ سیاتیک ، تحریک شدن عصب سیاتیک است. همان طور که می دانیم عصب سیاتیک در کمر انسان از ۵ شاخه اصلی منشا می گیرد و سپس این پنج شاخه به هم می‌پیوندند و تشکیل یک عصب را می دهند که وارد اندامهای تحتانی می شود. هرگاه در کمر انسان به هر یک از این شاخه های عصب سیاتیک فشار وارد شود باعث درد در مسیر عصب سیاتیک می شود. شایع ترین علت فشار به ریشه های عصب سیاتیک در درجه اول پارگی دیسک کمر و در درجه بعد تنگی کانال نخاعی می باشد. مثلاً دیسک های پاره و یا تنگی هایی که در سطح مهره چهارم و پنجم L4-L5 یا پنجم و لگن L5-S1 بوجود می آیند، باعث درد سیاتیکی می شوند. درد سیاتیکی دردی است که از کمر به داخل باسن و سپس به پشت ران و پشت یا قسمت داخلی ساق پا یا گاهی قسمت خارجی ساق پا انتشار پیدا می کند. در تحریک عصب سیاتیک یا در اصطلاح عامیانه گرفتگی رگ سیاتیک گاهی انگشت شست پا یا انگشتان کوچک پا ممکن است دچار خواب رفتگی و بی حسی بشوند. اگر فشار به ریشه های عصب سیاتیک زیاد باشد، باعث از کار افتادن عضلات پا می شود مثلاً فرد نمی تواند روی پنجه های پای خود یا روی پاشنه پای خود حرکت کند.
علائم پارگی رگ سیاتیک چیست؟
همان طور که در پاسخ سوالهای قبلی شرح داده ام بهتر است که به جای رگ سیاتیک اصطلاح عصب سیاتیک را به کار ببریم. زیرا سیاتیک یک رگ نیست که به صورت لوله توخالی باشد که در داخل آن خون جریان داشته باشد ، بلکه سیاتیک یک عصب است که پیامهای عصبی را بین اندام های تحتانی و نخاع رد و بدل می کند. شاید علت اینکه عصب سیاتیک را در ایران رگ سیاتیک می نامند این باشد که در قدیم که پزشکی مدرن در ایران وجود نداشت ، برای درمان درد سیاتیک در پشت ساق بیمار تیغ می کشیدند تا خون از پای بیمار خارج شود و قاعدتاً چون خون وریدی بود سیاه رنگ بود و می گفتند که این خون مانده خارج شده است شما بهبود خواهد یافت امروز هم در موارد نادری بیمارانی که از مناطق محروم مراجعه می کنند این پدیده را می بینیم یعنی پشت ساق پای بیمار را تیغ می کشند تا اینکه خون خارج شود یا اینکه در مسیر عصب سیاتیک در فواصل ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر با وسیله ای مانند میخ داغ می کنند ، به طوری که آثار سوختگی در کمر و مسیر عصب سیاتیک ملاحظه می شود. به هر حال علائم عصب سیاتیک عبارتند از دردی که از باسن شروع می شود و در مسیر عصب سیاتیک به پشت ادامه پیدا می‌کند. یعنی دردی که از باسن شروع می شود به پشت ران می رود و سپس از آنجا به ساق پا می رود. در بعضی از افراد این درد در کل مسیر عصب سیاتیک انتشار پیدا نمی کند. مثلاً تا باسن ادامه پیدا می‌کند، یا در بعضی از افراد تا پشت زانو ادامه پیدا می‌کند. ولی در اکثر افراد به پایین‌تر از زانو نیز می‌رود و تا ساق پا ادامه پیدا می کند. عده‌ای از افراد با درد و سوزش پاشنه پا مراجعه می‌کنند اینها معمولا بیماری دیسک یا تنگی کانال نخاعی در سطح L4-L5 دارند و عده‌ای نیز درد تا انگشتان پا می رود که معمولاً انگشتان کوچک پا را گرفتار می کند اینها معمولاً بیماری دیسک یا تنگی کانال نخاعی L5-S1 دارند.
علائم دیگر درد عصب سیاتیک عبارت است از گزگز شدن یا خواب رفتن پاشنه پا یا انگشت شست پا یا انگشت کنار انگشت شست پا است. این گونه افراد معمولاً دیسک بین مهره ای یا تنگی کانال نخاعی در سطح L4-L5 دارند. عده‌ای از افراد با سوزش پا یا گزگز شدن یا خواب رفتن کنار خارجی پا یا کف پا و یا انگشت کوچک پا مراجعه می کنند که این ها معمولاً بیماری دیسک و یا تنگی کانال نخاعی در سطح L5-S1 دارند.
عده ای از افراد درد سیاتیک دو طرفه دارند ولی اکثر افراد درد عصب سیاتیک در یک طرف مثلا طرف راست یا چپ دارند. عده‌ای از افراد علاوه بر درد عصب سیاتیک، دچار کمردرد هستند. عده ای از افراد نیز فقط درد اندام تحتانی دارند، بدون اینکه کمر دردی داشته باشند.