دیسک کمر یکی از مشکلات شایع در میان افراد است که می‌تواند به درد و محدودیت‌های حرکتی منجر شود. روش‌های درمانی متعددی برای این مشکل وجود دارند که شامل جراحی و روش‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی و دارودرمانی میشوند. در این مقاله، به بررسی انواع روش‌های درمان دیسک کمر و تکنیک‌های نوین آن پرداخته میشود، تا بیماران بتوانند بهترین گزینه برای مدیریت و کاهش علائم خود را انتخاب کنند.
دیسک کمر چیست؟
دیسک‌ها ساختارهایی با ماهیت غضروفی هستند که میان تنه مهره‌ها در امتداد ستون فقرات قرار گرفته‌اند و نقش اساسی در ایجاد انعطاف‌پذیری حرکات بدن دارند. این دیسک‌ها علاوه بر تسهیل حرکت، به عنوان یک مکانیزم بیولوژیک مشابه «بلبرینگ» زنده عمل می‌کنند و موجب میشوند که ساختمان کمر یا گردن به صورت یکپارچه و صرفاً استخوانی نباشد؛ بلکه حالتی تکه‌تکه و مرتبط داشته باشد تا امکان خم و راست شدن فراهم شود. دیسک‌های بین مهره‌ای نقش ضربه‌گیر را نیز ایفا می‌کنند؛ زیرا به دلیل داشتن بافتی نرم‌تر نسبت به استخوان‌ها، قادر به جذب ضربه‌های وارد شده به ستون فقرات هستند. این ویژگی باعث توزیع یکنواخت فشار در سراسر ستون فقرات میشود و از آسیب‌هایی نظیر شکستگی مهره‌ها در هنگام بلند کردن اجسام سنگین یا وارد شدن ضربه جلوگیری میکند.
بیماری دیسک کمر چیست؟
بیماری دیسک کمر شامل مجموعه‌ای از مشکلات ناحیه کمر است که به اختلالات دیسک مهره‌ای مرتبط میشود. این بیماری می‌تواند شامل مواردی مانند از دست دادن آب دیسک، برجسته شدن یا بیرون زدن دیسک، پاره شدن دیسک، و یا فتق دیسک باشد.
علت دقیق این بیماری به‌طور کامل مشخص نشده است، اما عواملی چون: 1-استعدادهای ژنتیکی، 2-انجام فعالیت‌های سنگین، 3-آسیب‌های فیزیکی ناشی از ضربه یا بلند کردن اجسام بدون آمادگی جسمانی مناسب، و 4- نداشتن برنامه منظم برای ورزش‌های آمادگی جسمانی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
بیماری یا پارگی دیسک کمر در چه سنی دیده می شود ؟
بیماری دیسک کمر عمدتاً در افراد میانسال دیده میشود و شایع‌ترین زمان بروز آن دهه سوم و چهارم زندگی، یعنی بین ۳۰ تا ۴۰ سالگی است. در بسیاری از موارد، فرد ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها از درد کمر یا اندامهای تحتانی رنج ببرد و معمولاً با مصرف دارو بهبود نسبی پیدا کند. در یکی از این دوره‌ها ممکن است درد کمر به حدی شدید شود که دیگر به روش‌های درمانی معمول مانند درمان طبی پاسخ ندهد.
شکل 2-شکل ۲ ریشه‌های عصبی را به تصویر می‌کشد که
از طریق سوراخ‌های موجود در ستون فقرات از آن خارج میشوند.
کار دیسک کمر چیست ؟
دیسک‌ها نقش حیاتی در حرکت و پایداری ستون فقرات دارند، به گونه‌ای که :
- امکان خم شدن به جلو، عقب، چپ و راست و همچنین چرخش را برای ما فراهم می‌کنند. دیسک‌ها به نوعی مانند بلبرینگ‌های زنده عمل می‌کنند.
- مشابه کمک‌فنرها، ضربه‌های وارده به ستون فقرات را جذب کرده و باعث میشوند که حرکت ما یکنواخت باشد.
- هنگام بلند کردن اشیای سنگین، فشار زیادی به دیسک وارد میشود. این فشار باعث فشرده شدن دیسک، که ساختاری انعطاف‌پذیر دارد، شده و از مهره‌ها، که قابلیت فشرده شدن ندارند، در برابر شکستگی محافظت میکند.
- دیسک‌ها همچون اهرم‌های کوچکی عمل کرده و حرکت ستون فقرات را تسهیل می‌کنند تا بتوانیم راحت‌تر اجسام سنگین را بلند کنیم.
دیسک از چند قسمت درست شده است ؟
دیسک متشکل از دو بخش اصلی است: بخش حلقه‌ای به نام آنولوس فیبروزوس (Annulus Fibrosus) و بخش مرکزی که نوکلئوس پولپوزوس (Nucleus Pulposus) نامیده میشود.
حلقه دیسک از چندین لایه متقاطع و درهم‌تنیده کلاژنی تشکیل شده است، که ساختاری مشابه لاستیک خودرو دارد.
شکل 3-شامل دو بخش اصلی است: هسته دیسک و حلقه دیسک.
هسته دیسک دارای حالتی ژلاتینی است، در حالی که حلقه دیسک ساختاری
لایه‌ای شبیه به پیاز دارد که از ۱۶ تا ۳۲ لایه به هم فشرده تشکیل شده است.
دیسک کمر کجاست؟
در ناحیه کمری ستون مهره‌ها، پنج مهره استخوانی وجود دارد که بین آنها دیسک‌های کمری قرار گرفته‌اند.
دیسک‌ها نقش بلبرینگ‌های زنده را ایفا می‌کنند که میان مهره‌ها جای گرفته‌اند و امکان خم شدن به جلو، عقب، به اطراف و حتی چرخش را برای بدن فراهم می‌کنند. این دیسک‌ها در واقع نوعی غضروف یا مفصل میان مهره‌ها هستند. از نظر جنس، دیسک‌ها غضروفی محسوب میشوند و از لحاظ ساختاری شامل یک حلقه بیرونی و یک هسته داخلی هستند. می‌توان آنها را مشابه تایر خودرو تصور کرد؛ یک لاستیک خارجی که هسته داخلی در میان آن قرار دارد. بنابراین، در ناحیه کمری که شامل پنج مهره است، پنج دیسک غضروفی نیز بین این مهره‌ها وجود دارند.
تشخیص دیسک کمر
تشخیص دیسک کمر در واقع به معنای شناسایی بیماری‌های مرتبط با دیسک کمر است. دیسک کمر به طور طبیعی در تمامی افراد وجود دارد، اما وقتی گفته میشود «دیسک کمر دارم»، منظور این است که دیسک دچار پارگی یا آسیب شده است. مراحل تشخیص بیماری دیسک کمر به صورت زیر انجام میشود:
1- مهمترین مرحله، شرح حال بیمار است. در این مرحله، پزشک از طریق پرسش‌هایی که مطرح میکند یا پرسشنامه‌ای که در اختیار بیمار قرار می‌دهد، اطلاعاتی درباره شروع درد، محل انتشار آن، شدت درد و سایر جزئیات مرتبط را جمع‌آوری میکند. در بیماری دیسک کمر، معمولاً یک درد شدید و ناگهانی در ناحیه کمر یا پشت پا ظاهر میشود. این درد غالباً یک‌طرفه است، هرچند گاهی ممکن است دوطرفه نیز باشد. بیمار ممکن است تجربه کمردردهای خفیف یا مبهم را در گذشته داشته باشد، ولی به طور ناگهانی دچار درد شدید در کمر یا پا شود.
درد ناشی از دیسک کمر معمولاً در مسیر عصب سیاتیک احساس میشود؛ یعنی از ناحیه کمر شروع شده و به لگن، پشت ران و سپس پشت ساق پا منتشر می‌گردد.
2- دومین راهکار برای تشخیص، معاینه فیزیکی بیمار است. در این مرحله، پزشک معمولاً از بیمار می‌خواهد که به جلو، عقب و طرفین خم شود یا روی پنجه و پاشنه پا راه برود تا میزان محدودیت حرکت ستون فقرات و ضعف عضلانی ارزیابی شود. همچنین پزشک رفلکس‌های تاندونی را بررسی میکند تا مشخص شود که آیا کاهش یافته‌اند یا از بین رفته‌اند.
یکی دیگر از روش‌های معاینه این است که پزشک پای بیمار را بالا می‌آورد تا ببیند آیا درد تشدید میشود یا خیر. این آزمایش به پزشک کمک میکند تا تایید کند که آیا دیسک فشار بر ریشه‌های عصبی وارد کرده یا نه.
3- در نهایت برای تأیید پارگی یا بیماری دیسک کمر می‌توان از تصویربرداری ام‌آر‌آی استفاده کرد. این روش محل بیرون‌زدگی دیسک، میزان پارگی و نوع بیماری دیسک را به طور کامل نشان می‌دهد. افزون بر آن، بهره‌گیری از نوار عصب و عضله می‌تواند در ارزیابی آسیب‌های ناشی از پارگی دیسک و همچنین در تشخیص دقیق‌تر منبع درد نقش مؤثری داشته باشد.
علائم بیماری دیسک کمر چیست ؟
علائم بیماری دیسک کمر به چند دسته طبقه‌بندی میشود:
- کمر درد
- درد در اندامهای تحتانی که به‌طور معمول به آن درد سیاتیکی گفته میشود
- علائم عصبی حسی مانند گزگز، سوزش، خواب رفتن کامل اندامهای تحتانی یا بی‌حسی در برخی از نواحی این اندام‌ها
- اختلالات حرکتی مانند ضعف عضلات اندام تحتانی
- سندروم دم اسب، به عنوان یک اختلال شدید عصبی شناخته میشود که موجب فلج کامل اندامهای تحتانی شده و مشکلاتی نظیر بی‌اختیاری یا ناتوانی در دفع ادرار را به همراه دارد.
شکل 5- درد در مسیر عصب سیاتیک را نشان می دهد.
درد سیاتیکی از پشت باسن به پشت ران و پشت ساق پا تیر می کشد.
فتق دیسک بین مهره ای L4-L5 و L5-S1 باعث درد سیاتیک می شود.
شایع ترین علائم دیسک کمر چیست؟
شایع‌ترین علائم دیسک کمر شامل کمر درد و دردی است که به‌صورت تیر کشنده از کمر به اندامهای تحتانی منتقل میشود و اصطلاحاً درد سیاتیک نام دارد. این نوع درد معمولاً از داخل کمر آغاز شده، به پشت باسن و ران گسترش پیدا میکند و در نهایت به پشت ساق پا می‌رسد. دیسک‌های کمر خفیف غالباً به شکل دردهای دائمی ظاهر نمی‌شوند، بلکه بیمار به‌صورت دوره‌ای دچار درد میشود و سپس در دوره‌های دیگری بهبود می‌یابد. درد کمر ممکن است همزمان با درد سیاتیک باشد، اما گاهی ممکن است تنها کمر درد یا فقط درد اندامهای تحتانی بدون سابقه کمر درد تجربه شود. به طور خلاصه، شایع‌ترین علائم دیسک کمر عبارتند از کمر درد و درد سیاتیک. در پزشکی به درد سیاتیک "درد تیر کشنده" یا "رادیکولر" نیز گفته میشود.
دیسک کمر و بی حسی پا
دیسک کمر می‌تواند منجر به بی‌حسی در پا شود و علاوه بر آن ممکن است حرکت پا را نیز مختل کند، به‌طوری که عضلات پا ضعیف شوند. این مسئله به دلیل تأثیر بر ریشه‌های عصبی رخ می‌دهد که به دو بخش حسی و حرکتی تقسیم میشوند. اگر فشار بر روی قسمت حسی باشد، حس پا دچار اختلال میشود و در صورتی که فشار به بخش حرکتی اعمال شود، ضعف عضلانی ایجاد خواهد شد. معمولاً در شرایطی که بیمار ضعف عضلانی را تجربه میکند، کاهش حس نیز قابل مشاهده است. بروز اختلالات حسی یا حرکتی در اندامهای تحتانی (آنچه عموم مردم به آن پا می‌گویند) می‌تواند نشانه‌ای از فشار شدید و جدی بر ریشه عصبی باشد و در این موارد ممکن است بیمار به عمل جراحی نیاز پیدا کند.
علائم دیسک کمر در پا چیست ؟
بسیاری افراد تصور می‌کنند که درد ناشی از دیسک کمر تنها به ناحیه کمر محدود میشود، اما واقعیت این است که اعصاب مسئول حرکت اندامهای تحتانی (پاها) از کمر منشأ می‌گیرند و به همین دلیل می‌توانند باعث بروز درد و دیگر علائم در پا شوند. سه عصب اصلی واردکننده سیگنال به اندامهای تحتانی شامل عصب اوبتوراتور، عصب فمورال و عصب سیاتیک هستند.
عصب سیاتیک که نقشی مهم در این میان دارد، از ریشه‌های عصبی کمری چهارم (L4) و پنجم (L5) به همراه ریشه‌های عصبی اول، دوم و سوم لگنی (S1-S2-S3) تشکیل شده است. همین ارتباط مستقیم میان اعصاب کمر و پای انسان، علت بروز علائم دیسک کمر در پا را توضیح می‌دهد.
بیماری دیسک ( L5 - L4 ) چه علائمی دارد؟
دیسک بین مهره‌های چهارم و پنجم کمری (L4-L5) شایع‌ترین منطقه‌ای است که دچار آسیب و خرابی میشود. دلیل این امر، بیشترین حرکت ستون فقرات در ناحیه بین مهره‌های چهارم و پنجم کمری و همین‌طور بین پنجمین مهره کمری و استخوان لگن است. علامت غالب مرتبط با دیسک در این ناحیه، درد سیاتیکی محسوب میشود.
درد سیاتیکی رایج‌ترین نوع درد در مسیر اعصاب است. این نوع درد از ناحیه کمر شروع شده و به پشت باسن، سپس پشت ران و نهایتاً به پشت یا قسمت خارجی ساق پا تیر می‌کشد.
در مورد دیسک‌های بین مهره‌های دوم و سوم کمری (L2-L3)، فشار روی ریشه عصبی L3 ایجاد میشود که منجر به درد در مسیر عصب فمورال خواهد شد. این درد معمولاً از کمر آغاز شده و به جلوی ران تا زانو تیر می‌کشد.
همچنین، دیسک بین مهره‌های اول و دوم کمری (L1-L2) به طور خاص ریشه دوم کمری را تحت فشار قرار داده و موجب درد در مسیر عصب اوبتوراتور میشود. این نوع درد در مسیر داخلی ران احساس میشود.
انواع بیماری دیسک کمر چیست ؟
دیسک کمر اصطلاحی عمومی است که به مجموعه‌ای از بیماری‌های مرتبط با دیسک‌های ستون فقرات اطلاق میشود. در واقع، هر گونه ناهنجاری ساختاری یا عملکردی در دیسک‌های طبیعی انسان به عنوان بیماری دیسک کمر شناخته میشود. این بیماری شامل انواع مختلفی از مشکلات دیسکی است که در این مقاله به صورت جامع بررسی شده و اطلاعات لازم ارائه می‌گردد.
پارگی دیسک کمر چگونه اتفاق می افتد ؟
دیسک کمر به مرور زمان و به دلیل حرکات مکرر بدن انسان دچار فرسایش میشود. به طور معمول، کمر انسان روزانه حدود هشت هزار بار حرکت میکند، که همین امر باعث ایجاد ترک‌های ظریف در ساختار دیسک میشود. در حالت عادی، این ترک‌ها در بدن انسان ظاهر شده و به تدریج به‌صورت طبیعی جوش می‌خورند، زیرا دیسک خاصیت خودترمیمی دارد. ترک‌های کوچک معمولاً بدون علامت هستند، اما در برخی افراد با زمینه‌های ژنتیکی، این ترک‌ها ترمیم نشده و ممکن است بزرگ‌تر شوند. گاهی این ترک‌ها با یکدیگر ترکیب شده و منجر به ایجاد شکاف بزرگ‌تری در حلقه دیسک میشود.
همچنان که در تصاویر مرتبط با پارگی دیسک کمر مشاهده میشود، ممکن است در اثر یک حرکت ناگهانی، هسته دیسک این شکاف را بازتر کرده و وارد آن شود. این اتفاق موجب بروز وضعیتی به نام پارگی دیسک کمر می‌گردد. بنابراین، بیماری‌های مرتبط با دیسک کمر اصولاً ماهیت مکانیکی دارند که در نتیجه حرکت ایجاد شده و علائم آنها نیز تحت تأثیر حرکات کمر تشدید میشوند، به‌طوری که با هر حرکت درد شدت پیدا میکند.
درمان دیسک کمر
یکی از نخستین روش‌های درمان دیسک کمر استفاده از داروهای ضدالتهاب است که در ایران معمولاً به عنوان مسکن شناخته میشوند. این داروها با کاهش التهاب اطراف ریشه عصبی به تسکین درد و بهبود بیماری کمک می‌کنند. همچنین، فیزیوتراپی یک روش مؤثر دیگر برای درمان دیسک کمر است که در آن با استفاده از گرما و انجام تمرینات تخصصی، شرایط بیمار بهبود می‌یابد. علاوه بر این، آب‌درمانی، تزریق دارو در مفاصل ستون مهره‌ها یا اطراف ریشه‌های عصبی نیز از دیگر راه‌های درمان محسوب میشوند. اگر بیمار به این روش‌ها پاسخ ندهد، درمان دیسک ممکن است با عمل جراحی لیزر، عمل آندوسکوپی یا عمل جراحی باز دیسک کمر انجام شود.
درمان طبی دیسک کمر
در سراسر جهان، نخستین گام در درمان بیماری یا بیرون زدگی دیسک کمر معمولاً درمان طبی یا همان درمان غیرجراحی است. درمان طبی به معنای استفاده از دارو برای معالجه بیماری‌ها بوده و از گذشته‌های دور مردم به طور تجربی آموخته بودند که قرار دادن شاخه‌های درخت بید بر روی بدن می‌تواند تب را کاهش دهد. همچنین برخی دریافتند که گذاشتن شاخه‌های درخت بید روی بخشی از بدن که درد دارد، به تسکین آن کمک میکند. از آنجایی که دانش پزشکی بر پایه تجربه شکل گرفته است، حتی با ظهور بیمارستان‌های مدرن نیز ابتدا از گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌ها بهره گرفته می‌شد.
درمان قطعی دیسک کمر
درمان قطعی دیسک کمر وجود ندارد و همانند بسیاری از راه‌حل‌های موجود در دنیا، درمان این مشکل نیز ماهیتی نسبی دارد. با این حال، تاکنون پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه درمان دیسک کمر به دست آمده است. به گونه‌ای که امروزه حدود ۸۰ درصد از کمردردها با روش‌های غیرجراحی قابل درمان هستند. در ۲۰ درصد باقی‌مانده که نیاز به جراحی پیدا می‌کنند، حدود ۸۰ درصد از این بیماران نیز پس از عمل جراحی بهبود می‌یابند. به این ترتیب، تنها درصد کمی از افرادی که دچار کمردرد و دیسک کمر هستند، ممکن است بهبودی کامل نداشته باشند. میزان موفقیت درمان دیسک کمر به عوامل متعددی وابسته است که شامل موارد زیر میشود:
۱- مدت زمان بروز علائم دیسک کمر
پیشنهاد میشود از زمان ظهور علائم دیسک کمر تا اقدام برای پیشرفته‌ترین شیوه‌های درمان، یعنی جراحی، بیش از یک یا دو ماه فاصله نیافتد. بی‌توجهی و مزمن شدن بیماری دیسک کمر معمولاً درصد موفقیت درمان را کاهش می‌دهد.
۲- شدت بیماری دیسک کمر
بیماری دیسک کمر می‌تواند به سه صورت خفیف، متوسط و شدید ظاهر شود. هرچه آسیب به دیسک کمر جدی‌تر باشد، درمان قطعی آن دشوارتر خواهد بود.
۳- تعداد دیسک‌های درگیر
طبیعتاً فردی که تنها یک دیسک کمر آسیب‌دیده داشته باشد، شرایط درمان بهتری نسبت به کسی که چندین دیسک کمر پاره داشته باشد دارد.
۴- مشکلات دیگر ستون فقرات مانند مفاصل ستون فقرات یا تنگی کانال نخاعی
همان‌طور که اشاره شد، در بخش پشتی ستون فقرات دو مفصل به نام فاست وجود دارد. آسیب این مفصل‌ها یا تنگی کانالی که عصب از آن عبور میکند (تنگی کانال نخاعی)، تأثیر منفی بر نتیجه درمان دارد. کسانی که علاوه بر پارگی دیسک، دچار بیماری فاست یا تنگی کانال نخاعی نیستند، شانس بیشتری برای موفقیت در جراحی دارند.
۵- بیماری‌های زمینه‌ای تأثیرگذار بر اعصاب و استخوان‌ها
افرادی که به مشکلاتی مانند دیابت، چاقی یا بیماری‌های روماتیسمی نظیر آرتریت روماتوئید مبتلا هستند، معمولاً درمان دیسک کمر برایشان دشوارتر خواهد بود.
دیسک کمر خوب میشود؟
بیشتر فتق‌های دیسک کمر به‌صورت خودبه‌خود بهبود می‌یابند. فتق‌های کوچکتر ممکن است بدون نیاز به جراحی درمان شوند. ولی دیسک‌هایی که پارگی و برجستگی شدید دارند، به جهت احتمال آسیب به رشته‌های عصبی دم اسب، اغلب نیازمند جراحی هستند.
چه ورزش‌هایی برای دیسک کمر مناسب هستند؟
تمرین‌های ورزشی می‌توانند به طور قابل توجهی در کاهش علائم مرتبط با فتق دیسک کمر مؤثر باشند.فعالیت‌های بدنی که باعث تقویت عضلات و پایداری ستون فقرات میشوند، فشار وارده بر آن را کاهش داده و درد را تسکین می‌دهند. برخی حرکات پیشنهادی شامل تمرینات کششی، یوگا، حالت زانو به سینه، ژست سگ و پرنده، ژست مار کبرا، گرفتن شست پا با دست، پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا هستند.
آیا دیسک کمر درمان قطعی دارد؟
درمان قطعی برای دیسک کمر وجود ندارد و می‌توان آن را «نسبی» دانست. با این حال پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه درمان این بیماری رخ داده است. گزینه‌های درمانی همچون روش‌های غیرجراحی و جراحی می‌توانند در مدیریت رادیکولوپاتی ناشی از فتق دیسک مؤثر باشند. جراحی معمولاً منجر به تسکین سریع علائم و بازگشت زودهنگام بیمار به زندگی عادی میشود.
روند درمان بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر چگونه است؟
درمان اولیه شامل استفاده منطقی از داروهای ضد درد، دوره کوتاه مدت استراحت، فیزیوتراپی و در صورت نیاز تزریق استروئید اپیدورال می‌باشد. قبل از بررسی گزینه جراحی ستون فقرات، تزریقات ممکن است مورد استفاده قرار گیرد؛ مگر اینکه بیمار علائم جدی مانند نقص حسی یا حرکتی، وخامت تدریجی علائم عصبی، یا بی‌حسی ناحیه تناسلی و باسن همراه با بی‌اختیاری ادرار و مدفوع داشته باشد.
درمان اولیه فتق دیسک چیست؟
درمان اولیه باید شامل استراحت کوتاه مدت ، فیزیوتراپی و استفاده مناسب از داروهای مسکن باشد. در بیشتر موارد ، علائم رادیکوپاتی یا سیاتیک درعرض شش هفته کاهش می یابد یا برطرف می شود.
علائم دیسک کمر در بارداری
دوران بارداری یکی از دوره های مهم زندگی خانم هایی که در سنین باروری هستند می باشد. در حدود ۵۰ درصد زنان باردار در مرحله ای از بارداری درجاتی از کمر درد را حس می کنند و این به علت این است که بیومکانیک ستون مهره ها در دوران بارداری تغییر می کند ، با بزرگ شدن شکم بتدریج قوس کمر افزایش می یابد.
کمردرد در بیماران حامله به دو دسته تقسیم می شود.
۱- یک دسته از بیمارانی که قبل از بارداری سابقه کمر درد، بیماری دیسک کمر یا لیزخوردگی مهره های کمری دارند.
۲- در خانم هایی که قبل از دوران بارداری هیچ گونه کمر دردی نداشتند و پس از بارداری دچار کمردرد می شوند.
در گروه اول که بیمار سابقه بیماری و اختلالات دیسک کمری را دارد قاعدتاً باید قبل از اقدام به حاملگی درمان شود و حداقل شش ماه درد کمر نداشته باشد و سپس اقدام به حاملگی نماید.
چرا در حین حاملگی در طول زمان حاملگی اختلالات دیسک کمری بیشتر یا شدید تر میشوند ؟
اصولاً در حاملگی هورمونی به نام پروژسترون به مقدار زیاد ترشح می شود. این هورمون باعث شل شدن لیگامان ها می شود و به همین جهت با بزرگ شدن شکم ، قوس کمری خانم حامله هم زیاد می شود. افزایش قوس کمر باعث کم شدن فضای داخل کانال نخاعی می شود ، حال اگر فردی مستعد بیماری های دیسک یا تنگی کانال نخاعی باشد فشار بیشتری بر عصب وارد می شود و باعث کمردرد می شود.
چرا عده ای از خانمهایی که قبل از حاملگی هیچگونه دردی نداشته اند در هنگام حاملگی دچار کمردرد می شوند؟
کمر درد در این افراد بستگی به میزان انعطاف پذیری کمر و مفاصلی به نام فاست که در پشت ستون مهره ها قرار گرفته است دارد. به همان دلیل که قبلاً ذکر شد هنگام حاملگی قوس کمر افزایش می‌یابد و در خانم هایی که انعطاف‌پذیری خوبی ندارند و قبل از حاملگی اهل ورزش و حرکات ورزشی و نرمش نیستند کمر درد شایع تر است بنابراین توصیه می شود که خانم ها قبل از اقدام به حاملگی از انعطاف بدنی خوبی برخوردار باشد.
حاملگی با چه مکانیزم هایی باعث افزایش کمردرد می شود؟
۱ - افزایش قوس کمر در اثر بزرگ شدن شکم
۲- در هنگام حاملگی احتباس آب و نمک Retention اتفاق می‌افتد و به عبارت دیگر خانم های حامله ممکن است دچار ورم در اندامهای مختلف از جمله کمر بشوند.
۳- با پیشرفت حاملگی معمولاً تحرک و ورزش هایی که یک خانم قبل از بارداری انجام می‌داد کم میشود
۴ - بزرگ شدن رحم خود باعث فشار بر روی شبکه اعصاب داخل لگن میشود همین باعث کمردرد و یا درد های سیاتیک ممکن است بشود.
۵- باز شدن مفصل ساکروایلیاک که فرد را آماده زایمان میکند خود باعث درد کمرمی شود.
علل درد سیاتیک در حین حاملگی چیست ؟
درد سیاتیک به دردی گفته می شود که از لگن شروع شده و به پشت باسن و سپس پشت ران و پشت ساق پاها انتشار پیدا می کند. علل درد سیاتیک در یک خانم حامله به شرح زیر است:
۱ - ۱۲ تا ۲۰ درصد افراد جامعه در طول دوران زندگی خود ممکن است دچار پارگی و یا اختلال دیسک کمر شوند. در عده ای از افراد این پارگی دیسک در زمان حاملگی اتفاق می افتد.
۲ - در اواسط حاملگی سر جنین به طرف پایین می چرخد و در داخل لگن قرار می گیرد و همین قرار گرفتن سر جنین در داخل لگن ممکن است باعث فشار بر روی ریشه های عصب سیاتیک بشود.
۳- سندروم پیریفورمیس زمان حاملگی هم دیده میشود یعنی در باسن انسان عضله ای به نام عضله پیریفورمیس دچار انقباض شده و بر روی عصب سیاتیک فشار می آورد.
مواد مضر برای دیسک کمر
اگر دچار دیسک کمر با کمر درد شدید لازم است که از بعضی از مواد اجتناب کنید و به عبارت دیگر رژیم غذایی مناسبی بگیرید. یکی از مسائل مهمی که رعایت آن در در درمان دیسک لازم است در نظر گرفته شود ، کاهش وزن است . بنابرین غذاهای زیر برای مبتلایان به دیسک کمر مضر است :
غذاهای کاربوهیدرات یا قندی مانند برنج سفید ، ماکارونی، سیب زمینی و نوشابه ها از بدترین غذاهایی هستند که می توانید بخورید. این مواد می توانند باعث افزایش وزن شوند. وزن بیش از حد می تواند درد کمر را بدتر کند. شما همچنین باید از غذاهای شیرین کننده های مصنوعی اجتناب کنید زیرا آنها همچنین می توانند التهاب ایجاد کنند.
بنابراین نتیجه میگیریم خوردن غذاهای قندی در کسانی که دچار بیماری دیسک کمر هستند مضر است.
در ایران خوردن برنج شایع است و اغلب افراد چاق و بدتر از آن شکم بزرگ دارند. سیب زمینی نیز با اغلب غذاهای فست فوت سرو می شود که برای دیسک کمر مضر است. بنابرین مبتلایان به دیسک کمر لازم است غذای خود را بجای برنج با نان بخورند .
روغن های گیاهی
اکثر روغن های گیاهی حاوی اسیدهای چرب امگا 6 هستند. این اسیدهای چرب لزوما بد نیستند. با این حال، هنگامی که اسیدهای چرب امگا 6 در بدن بیش از اسیدهای چرب امگا 3 باشند ، این می تواند پاسخ التهابی ایجاد کند. اگر شما در هنگام پخت و پز از روغن گیاهی استفاده می کنید، باید فقط از مقدار کمی از آن استفاده کنید. روغن زیتون یکی از سالم ترین روغن هایی است که می توانید در طبخ غذا استفاده کنید زیرا دارای چربی های تک اشباع Monosaturated است.
۲- غلات تصفیه شده یا بدون پوست و سبوس Refined Grains
بهتر است که غلات کامل و سبوس را به جای غلات تصفیه شده و بدون سبوس بخورید. پیتزا، اغلب غلات سوپر مارکت ها و نان سفید از غذاهایی هستند که از غلات تصفیه شده و بدون سبوس تهیه شده اند. غلات پوست کنده یا بدون سبوس ، پس از مصرف می توانند باعث ایجاد ترشح ناگهانی و شدید انسولین شوند. این می تواند باعث التهاب شود.
۳- لبنیات مانند شیر و سایر فرآورده های شیر
اغلب به عنوان بخشی ضروری از یک رژیم غذایی سالم توصیه می شوند. با این حال، محصولات لبنی می توانند در عده ای از افراد باعث التهاب شوند. بسیاری از مردم کمبد لاکتوز دارند ، به این معنی که بدن آنها به سختی فرآورده های شیری را هضم می کند. در عده ای از افراد باعث التهاب می شود.
۴- ذرت فرآوری شده
خود ذرت غذای خوب و سالم است . با این حال، زمانی که پردازش و فرآوری می شود، دیگر سالم نیست. ذرت فرآوری شده می تواند باعث ایجاد یک اسپایک یا ترشح ناگهانی و شدید انسولین در بدن و واکنش التهابی شود. اگر تصمیم به خوردن ذرت دارید، باید مطمئن شوید که پردازش نشده است.
۵- گوشت قرمز
گوشت قرمز ممکن است یک منبع بزرگ پروتئین باشد، اما اگر کمر درد دارید لازم است از خوردن گوشت قرمز اجتناب کنید. گوشت قرمز دارای ماده ای است که به نام Neu5GC نامیده می شود. این ماده التهاب را تشدید می دهد.
۶- غذاهای حاوی مواد شیمیایی و نگه دارنده
بهتر است ازمصرف مواد غذایی حاوی مواد شیمیایی و نگه دارنده خودداری شود. غذاهای حاوی رنگ آمیزی، افزودنی ها و نگهدارنده ها توسط بدن شما به عنوان مواد سالمی که وارد بدن شده اند به رسمیت شناخته نمی شوند. به همین دلیل است که خوردن این مواد باعث واکنش التهابی می شود. بنابرین اطمینان حاصل کنید که قبل از خرید هر ماده غذایی از فروشگاه مواد غذایی، برچسب های غذایی را بخوانید.
اغلب مواد کنسروی و نیمه آماده حاوی مواد نگه دارنده هستند بنابرین سعی کنید خودتان غذای تازه بپزید و کمتر از آنها استفاده کنید.
مواد مفید برای دیسک کمر
تغذیه نقش مهم و مستقیمی در سلامت ستون فقرات دارد و در بهبود دیسک ها و اختلالات سطوح مفاصل ستون فقرات نقش بسیار مهمی دارد.
۱- گلوکوزامین :
این ماده به طور طبیعی در بدن یافت می شود و برای نگهداری و تعمیر کلاژن (ماده اصلی سازنده دیسک ها) ضروری است. بدن از گلوکوزامین سولفات برای تشکیل مواد شیمیایی استفاده می کند که نیاز به تعمیرغضروف، تاندون ها و رباط ها و مایع سینوویال دارد (مایع طبیعی که مفاصل نخاعی را می پوشاند). کلاژن به حفظ و نگهداری غضروف مفصل نخاعی کمک می کند.
۲- آنتی اکسیدان ها : مانند زردچوبه - جلوی تخریب کلاژن را می گیرند.
۳- اسیدهای چرب حاوی امگا ۳ : دارای خواص تشکیل کلاژن هستند و بدن از آنها برای تعمیر و جلوگیری از آسیب به غضروف و دیسک ها استفاده میکند .
۴- غذاهای غنی از گوگرد :
این مواد باعث افزایش تولید پروتئین و کلاژن می شوند .
۵- سویا : اعتقاد بر این است که سویا حاوی Genistein و ایزوفلاون است. این ماده مسئول تولید کلاژن است و همچنین مهار کردن آنزیم های است که باعث شکستن شدن مولکول های کلاژن میشوند . محصولات سویاشامل شیر سویا، پنیر سویا می باشد .
۶- فیبر ها : این مواد به هضم غذا و جلو گیری از نفخ شکم کمک می کنند و به طور غیر مستقیم باعث جلو گیری از افزایش قوس کمر می شوند.
۷- محصولات دریایی : مانند صدف ، خرچنگ، میگو
۸- ماهی ها ، ساردین، ماهی قزل آلا ، ماهی تون .
۹- سبزیجات تیره مانند kale (یک نوع کلم)، اسفناج، collard (نوعی کلم)، آسپاراگوس یا مارچوبه.
۱۰- میوه ها و سبزیجات قرمز رنگ : فلفل قرمز، چغندر، گوجه فرنگی ، blueberry, blackberry و انگور قرمز
۱۱- پیاز و سیب های قرمز (که حاوی یک ماده به نام Quercitin می باشند که دارای خواص ضد التهابی طبیعی است.)
۱۲- زیتون های سیاه
۱۳- روغن زیتون
۱۴- انواع لوبیا
۱۵- آب : مهمترین ماده در ترمیم دیسک کمر و جلوگیری از ترک های بیشتر در حلقه دیسک آب است . بنابرین آب زیاد و تدریجی و جرعه جرعه بنوشید و همبشه خود را کاملاً هیدراته نگه دارید. در حالت ایده آل ، روزانه 8 فنجان آب بنوشید.
۱۶- شیر ، پنیر ماست کم چرب
۱۷- انجیر
۱۸- زردآلو
۱۹- آوکادو
۲۰- خشکبار مانند بادام فندوق گردو کنجد
۲۱- کلسیم و منیزیوم این مواد باعث داشتن استخوان های قوی می شوند.
اغلب مکمل هایی که در درمان کمر درد توصیه میشوند حاوی موادی هستند که در بالا نام برده شد.
چرا من در پاهایم بی حسی دارم؟
هنگامی که پاهای شما احساس خستگی می کنند، می تواند به دلیل نشستن در وضعیت بد در مدت طولانی تا آسیب عصبی ناشی از دیابت یا به علت تنگی کانال نخاعی و پارگی دیسک کمر باشد.
پارستزی Paraltesia
اگر شما مدت طولانی نشسته باشید یا پاهای شما برای مدت طولانی خمیده باشند ، اعصابی که در اندام های تحتانی شما قرار دارند فشرده می شوند. در این حالت ارتباط بین مغز و اندام های تحتانی شما از بین می رود و اکثر افراد در این حالت می گویند پاهایم خواب رفته است. این حالت را در پزشکی پارستزی می‌گوییم. در این حالت شخص حس می کند که پای او می سوزد و یا هزاران سوزن در اندام تحتانی وی فرو می رود.
علل خواب رفتن پا به شرح زیر است:
۱- سیاتیک
عصب سیاتیک عصبی است که از پشت باسن به پشت ران و سپس به پشت ساق پا انتشار پیدا میکند. البته عصب سیاتیک در پشت زانو به دو شاخه تبدیل می شود و به داخل ساق پا وارد میشود. اگر به هر دلیلی به شاخه های عصب سیاتیک در کمر ، در اثر پارگی دیسک یا تنگی کانال نخاعی فشار وارد شود ، می‌تواند به صورت خواب رفتن احساس سوزن سوزن شدن و یا احاس سوختن در اندام های تحتانی بروز کند.
فردی که دچار بیماری دیسک یا تنگی کانال نخاعی در کمر می باشد ، علاوه بر احساس سوزش و خواب رفتگی در پا، از درد در مسیر سیاتیک و یا ضعف عضلانی نیز شاکی است و درد و خواب رفتگی با سرفه عطسه خم شدن به جلو افزایش پیدا می کند.
۲- نوروپاتی ناشی از دیابت
قند خون بالا در یک دوره طولانی می تواند به اعصابی که در بدن وجود دارد آسیب برساند، اغلب اعصاب پاها یا اندام های تحتانی گرفتار می شود. این بیماری را نوروپاتی محیطی می گویند. علت ایجاد نوروپاتی در واقع بسته شدن شریان تغذیه کننده عصب می باشد.
نوروپاتی چگونه به وجود می آید؟
هر عصبی که در اندام های ما قرار دارد ، از جمله عصب سیاتیک، مانند یک کابل تلفن است. اگر در کابل تلفن دقت بفرمایید ملاحظه می کنید که یک پوسته سیاه رنگ ضخیم دارد و در داخل آن هزاران رشته تلفن قرار دارد و هر رشته سیم تلفن غلاف و پوشش جداگانه‌ای دارد که به رنگ های مختلف قرمز سفید و نارنجی دیده می شود. به همین جهت سیم های تلفن با هم اتصالی پیدا نمی کنند در هر عصبی از جمله عصب سیاتیک نیز وضع به همین گونه است. یعنی هر عصب از هزاران رشته های نازک عصبی که در دور خود یک غلاف دارند تشکیل شده است که در واقع مانع اتصال دو رشته عصبی میشود و هزاران رشته عصبی در داخل یک غلاف محیطی قرار گرفتند که عصب محیطی مانند سیاتیک را درست می کنند.
در نوروپاتی مانند این است که رشته های ریز عصبی که در داخل یک عصب بزرگ واقع شده‌اند به هم اتصالی می کند. در نوروپاتی دست ها و بازوها هم ممکن است بی حس شود، خواب رفتگی و سوزش ناشی از نوروپاتی شب ها بدتر می شود.
نوروپاتی محیطی ممکن است علایم دیگری نیز داشته باشد شامل :
۱- ضعف عضلانی
۲- درد شدید در پاها
۳- کاهش رفلکس پاها
۴- زخم و عفونت های پا
۵- اختلال تعادل
۶- ایجاد درد در پا با لمس کردن یا فشردن پا
اگر علائم نوروپاتی دارید در اولین فرصت لازم است که قند خون خود را کنترل نمایید. زیرا نوروپاتی می تواند پیشرونده شود. نوروپاتی ها سه نوع هستند . ۱- حرکتی ۲- حسی ۳- مخلوطی از هر دو
در نوروپاتی حسی فرد با احساس سوزش و خواب رفتگی در پاها مراجعه میکند. نوروپاتی در دست ها در همان جایی حس میشود که انسان دستکش می‌پوشد و نوروپاتی در پاها در همان جایی حس می شود که انسان جوراب می پوشد.
نوروپاتی حرکتی فرد با ضعف و فلج عضلانی مراجعه می کند.
در نوروپاتی مخلوط فرد هم سوزش و خواب رفتن و هم ضعف عضلانی دارد. به همین جهت کسانی که دچار نوروپاتی می شوند لازم است که هر روز پاهای خود را معاینه و نگاه کنند. زیرا ممکن است این گونه افراد دچار زخم هایی بشوند که با گذشت زمان عمیق شود و فرد متوجه وجود زخم در پا نشود و در نهایت منجر به قطع پا شود.
بیمارانی که دچار نوروپاتی حسی هستند ، حس می کنند که پای آنها در داخل آتش قرار گرفته است و مرتب پای خود را در داخل آب سرد قرار می دهند. بعضی از افراد مبتلا به نوروپاتی حسی برعکس حس می کنند که پاهایشان سرد است ، مثل اینکه پاهای آنها در داخل یخچال قرار دارد به همین جهت با پیچیدن یا قرار دادن پا در در معرض گرما حتی در فصل تابستان سعی می‌کنند که پای خود را گرم نگه دارند.
۳- بیماری عروق محیطی
شریان های اندام های تحتانی می توانند در اثر التهاب یا کشیدن سیگار و یا ایجاد یک پلاک در داخل شریان ها باریک و تنگ شوند، که باعث می شود جریان خون کافی به اندام های تحتانی نرسد . تنگی شریان های اندام های تحتانی در افراد زیر بیشتر دیده می شود.
۱- کسانی که سیگار میکشند
۲- در افراد چاق
۳- افرادی که فشار خون بالا دارند
۴- افرادی که کلسترول خون بالا دارند
۵ - افرادی که دیابت دارند.
سوالات متداول
۱. دیسک کمر چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟
دیسک کمر یک ساختار غضروفی بین مهره‌های ستون فقرات است که نقش ضربه‌گیر دارد و باعث میشود بتوانیم به اطراف خم و راست شویم.
۲. بیماری دیسک کمر در چه سنی بیشتر دیده میشود؟
شایع‌ترین سن ابتلا به دیسک کمر بین ۳۰ تا ۴۰ سالگی است.
۳. علائم شایع دیسک کمر کدام‌اند؟
کمردرد، درد تیرکشنده به پا (سیاتیک)، گزگز، بی‌حسی پا و ضعف عضلات از مهمترین علائم دیسک کمر هستند.
۴. آیا دیسک کمر می‌تواند باعث بی‌حسی پا شود؟
بله. فشار روی ریشه‌های عصبی می‌تواند منجر به بی‌حسی یا ضعف عضلانی در پا شود.
۵. علت اصلی ایجاد دیسک کمر چیست؟
عوامل ژنتیکی، کارهای سنگین، حرکات نادرست، ضربه و عدم فعالیت ورزشی از مهمترین دلایل ایجاد دیسک کمر هستند.
۶. آیا دیسک کمر درمان قطعی دارد؟
درمان دیسک کمر نسبی است. بیشتر موارد با دارو و فیزیوتراپی بهبود می‌یابند و تنها درصد کمی نیاز به جراحی پیدا می‌کنند.
۷. بهترین ورزش‌ها برای دیسک کمر چیست؟
تمرینات کششی، یوگا، پیاده‌روی، شنا و حرکاتی مثل حالت زانو به سینه و ژست مار کبرا برای دیسک کمر مفیدند.
۸. دیسک کمر در بارداری چه مشکلاتی ایجاد میکند؟
به دلیل افزایش قوس کمر، تغییرات هورمونی و فشار رحم بر اعصاب، درد کمر و سیاتیک در بارداری شایع‌تر میشود.
۹. کدام غذاها برای دیسک کمر مضر هستند؟
برنج سفید، سیب‌زمینی، نوشابه، گوشت قرمز، روغن‌های گیاهی و غذاهای فرآوری‌شده التهاب را تشدید می‌کنند.
۱۰. چه خوراکی‌هایی برای دیسک کمر مفیدند؟
غذاهای حاوی امگا ۳، آنتی‌اکسیدان‌ها، سبزیجات سبز تیره، ماهی، مغزها، سویا و آب فراوان به بهبود دیسک کمر کمک می‌کنند.
نتیجه گیری
دیسک کمر یکی از شایع‌ترین مشکلات ستون فقرات است که می‌تواند زندگی روزمره افراد را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت دقیق ساختار دیسک، علائم شایع آن مانند کمردرد و درد سیاتیکی، و همچنین روش‌های تشخیص و درمان، به بیماران کمک میکند تا آگاهانه‌تر با این بیماری مواجه شوند. درمان دیسک کمر از روش‌های ساده و غیرجراحی مانند دارودرمانی، فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی آغاز میشود و در صورت شدت یافتن بیماری، می‌تواند به جراحی منتهی شود.
با توجه به اینکه بسیاری از موارد دیسک کمر با مدیریت صحیح و رعایت اصول پیشگیرانه قابل کنترل هستند، توجه به تغذیه سالم، انجام تمرینات ورزشی مناسب، و مراجعه به‌موقع به پزشک متخصص نقش مهمی در بهبود وضعیت بیماران دارد. در نهایت، هر فرد باید متناسب با شرایط جسمی خود، بهترین روش درمانی را با نظر پزشک انتخاب کند تا بتواند کیفیت زندگی بهتری را تجربه نماید.
